സരസ്വതി

ഹിന്ദു വിശ്വാസപ്രകാരം വിദ്യയുടെ ഭഗവതിയാണ് സരസ്വതി ദേവി. ആദിപരാശക്തിയുടെ മൂന്ന് പ്രധാന ഭാവങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് മഹാസരസ്വതി. നൃത്തം, സംഗീതം മുതലായ കലകൾ, കരകൗശലങ്ങൾ, അക്ഷരം, വിദ്യാഭ്യാസം, സാഹിത്യം എന്നിവ സരസ്വതിയുടെ പ്രത്യക്ഷ രൂപങ്ങളാണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. ഓർമശക്തി, ബുദ്ധിശക്തി, വാക്ക്, കലാസംഗീതാദി കഴിവുകൾ എന്നിവ സരസ്വതിയുടെ വരദാനമായി ഹൈന്ദവർ കരുതുന്നു. അതിനാൽ വാഗീശ്വരീ, വാണി, വിദ്യ എന്നീ പേരുകളിലും സരസ്വതി അറിയപ്പെടുന്നു. സപ്തസ്വരങ്ങൾ പുറപ്പെടുവിക്കുന്ന സാരസ്വതവീണ മനുഷ്യന്റെ പ്രതീകമാണ്, സംഗീതം പരമാനന്ദവും എന്ന് ഉപാസകർ കരുതുന്നു. സംഗീതാതികലകൾ മനസിന്‌ സന്തോഷവും ശാന്തിയും പ്രദാനം ചെയ്യുമെന്ന് പരക്കെ വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. കലാകാവ്യാദികളിലും വാക്കിലുമൊക്കെ ദൈവികത ദർശിച്ചിരുന്ന ഒരു കാലഘട്ടത്തിന്റെ ദൈവസങ്കല്പം കൂടിയാണിത്. തെറ്റായ വാക്കുകൾ ഉച്ചരിക്കുമ്പോൾ നാവിൽ സരസ്വതിക്ക് പകരം 'വികടസരസ്വതി' കളിയാടുന്നു എന്നും വിശ്വസിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു. താന്ത്രിക ബുദ്ധമതത്തിൽ 'വജ്രസരസ്വതി' എന്ന പേരിൽ ഭഗവതി അറിയപ്പെടുന്നു. രാവിലെ 3am മുതൽ 6am വരെയുള്ള സമയം സരസ്വതി യാമം എന്നറിയപ്പെടുന്നു. ബ്രഹ്മ മുഹൂർത്തം എന്ന മറ്റൊരു പേരുമുണ്ട്. നവരാത്രി, ബുധനാഴ്ച, വസന്ത പഞ്ചമി, പൗർണമി എന്നിവ സരസ്വതി പ്രധാനമായ ദിവസങ്ങൾ. കേരളത്തിൽ നവരാത്രി ദിവസങ്ങളിൽ സരസ്വതി പൂജ പ്രധാനമാണ്. നവരാത്രിയുടെ അവസാന ദിവസമായ വിജയദശമി നാളിൽ സരസ്വതി ദേവിയെ പ്രാർഥിച്ചു ഹൈന്ദവർ കുട്ടികൾക്ക് വിദ്യാരംഭം നടത്തുന്നു. പല ഭഗവതി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പ്രഭാതത്തിൽ ദേവിയെ സരസ്വതി അഥവാ മഹാസരസ്വതി ഭാവത്തിൽ ആരാധിക്കാറുണ്ട്. എറണാകുളം ചോറ്റാനിക്കര, പാലക്കാട്‌ ഹേമാംമ്പിക തുടങ്ങിയ ഭഗവതി ക്ഷേത്രങ്ങൾ ഇതിന് ഉദാഹരണമാണ്. ദുർഗാ ഭഗവതി മഹാസരസ്വതി തന്നെ ആയതിനാൽ ദുർഗ്ഗാ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ദേവി മഹാസരസ്വതിയായി പൂജിക്കപ്പെടുന്നു. കൂടാതെ മിക്ക ദേവി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും വിദ്യാരംഭ വേളയിൽ പരാശക്തിയെ സരസ്വതി സങ്കല്പത്തിൽ വിശേഷാൽ ആരാധിക്കുന്നതായി കാണാം. സരസ്വതിയും ലക്ഷ്മിയും കാളിയും ഒന്ന് തന്നെ എന്ന് വിശ്വസിക്കുന്നവരുമുണ്ട്. ഇവ ഒരേ ശക്തിയുടെ വിവിധ ഭാവങ്ങളായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

സരസ്വതി ദേവി
കല, വിദ്യ, അക്ഷരം, നദികൾ
സരസ്വതി ദേവി, വിദ്യാ ഭഗവതി
ദേവനാഗരി	सरस्वती
Sanskrit Transliteration	Sarasvatī
Affiliation	ഭഗവതി, ആദിപരാശക്തി, ഭുവനേശ്വരി, ദുർഗ്ഗ
ഗ്രഹം	ബുധൻ
ജീവിത പങ്കാളി	ബ്രഹ്മാവ്
Mount	സരസ്വതി - അരയന്നം, മയിൽ, താമരപ്പൂവ്, മഹാസരസ്വതി-സിംഹം

പുരാണങ്ങൾ

ദേവീഭാഗവതം, ദേവി മാഹാത്മ്യം എന്നിവ പ്രകാരം ആദിപരാശക്തിയുടെ മൂന്ന് പ്രധാന ഭാവങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് മഹാസരസ്വതി. മഹാലക്ഷ്മി, മഹാകാളി (ശ്രീപാർവ്വതി) എന്നിവരാണ് മറ്റ് രണ്ടുപേർ. 'നീലസരസ്വതി' തുടങ്ങി പിന്നേയും ഉഗ്രമായ ഭാവങ്ങളുണ്ട്. പല ഭാവങ്ങളിലിരിക്കുന്ന ഭഗവതീ സങ്കല്പങ്ങളുണ്ട്, ഇവയിൽ ശാന്ത ഭാവങ്ങളോട് കൂടിയ സാത്വിക ഗുണമുള്ളവളാണ് വീണാപാണിയായ സരസ്വതി. ഇത് പരമാത്മാവിന്റെ ജ്ഞാനശക്തി ആണെന്നാണ് ഹൈന്ദവ വിശ്വാസം. എന്നാൽ മഹാസരസ്വതി ശക്തി സ്വരൂപീണിയും അറിവിന്റെയും ബലത്തിന്റെയും ഭഗവതിയും കൂടിയാണ്.

ഹിന്ദുപുരാണങ്ങളിൽ സരസ്വതിയുടെ ആവിർഭാവത്തെ പറ്റി പല കഥകളുമുണ്ട്. ദേവീമാഹാത്മ്യത്തിൽ ആദിയിൽ മഹാലക്ഷ്മിയുടെ ശരീരത്തിൽ നിന്നും സരസ്വതി, മഹാസരസ്വതി എന്നീ ദേവിമാർ ആവിർഭവിക്കുന്നതായി കാണാം. മഹാലക്ഷ്മിയുടെ ഇഷ്ടപ്രകാരം സരസ്വതി ബ്രഹ്മാവിനെ വരിച്ചു. മറ്റൊരു കഥയിൽ സകലതിനെയും സൃഷ്ടാവായ ബ്രഹ്മാവിന്റെ മനസ്സിൽ നിന്ന് സരസ്വതി ആവിർഭവിച്ചതായി പറയുന്നു. ഒരു പുതിയ സൃഷ്ടി നടത്താൻ വിദ്യാഗുണം (അറിവ്) ആവശ്യമാണ് എന്നതിനാൽ സ്രഷ്ടാവായ ബ്രഹ്മാവിന്റെ പത്നിയായും സരസ്വതിയെ സങ്കല്പിച്ചിരിക്കുന്നു. എന്നാൽ ദേവീപുരാണത്തിൽ ആദിപരാശക്തിയായ ഭഗവതിയിൽ നിന്ന് കൗശികിദേവി ഉത്ഭവിക്കുന്നു. കൗശികിയിൽ നിന്ന് മഹാസരസ്വതി പ്രാദുർഭവിക്കുന്നതായി കാണാം. ശക്തിസ്വരൂപിണിയായ ഈ ദേവിയാണ് അജ്ഞാനികളായ സുംഭനിസുംഭന്മാരെ വധിച്ചത്. അതിനാൽ മഹാസരസ്വതിക്ക് ചണ്ഡികയുടെ ഭാവങ്ങളും കല്പിക്കുന്നുണ്ട്. ശൈവ പുരാണങ്ങൾ പ്രകാരം ശുംഭാദികളെ വധിക്കുവാൻ ശ്രീ പാർവതിയുടെ ശരീരത്തിൽ നിന്നും ശ്യാമവർണ്ണത്തോടെ ശക്തിസ്വരൂപിണിയായി മഹാസരസ്വതി അവതരിക്കുന്നതായി ചിത്രീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. ദേവിയുടെ മറ്റൊരു ഭാവമായ നീലസരസ്വതി ഉഗ്രരൂപിണിയും കാളിക്ക് സമാനമായി രൂപങ്ങൾ ഉള്ളവളുമായി കാണാം. താന്ത്രികർ ഈ ഭഗവതിയെ പല ഭാവങ്ങളിൽ ആരാധിക്കുന്നു.

പ്രധാന ക്ഷേത്രങ്ങൾ

വിദ്യാഭ്യാസ സ്ഥാപനങ്ങളെയും കലാമണ്ഡലത്തെയും സരസ്വതീ ക്ഷേത്രത്തിന് തുല്യമായാണ് കണക്കാക്കുന്നത്. ചില ഭഗവതീ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ പ്രഭാതത്തിൽ ദേവിയെ മഹാസരസ്വതിയായി ആരാധിക്കാറുണ്ട്. പ്രധാനപ്പെട്ട സരസ്വതി ക്ഷേത്രങ്ങൾ താഴെ കൊടുക്കുന്നു.

1. കൊല്ലൂർ മൂകാംബിക, കർണാടക

2. പനച്ചിക്കാട് മഹാവിഷ്ണു-സരസ്വതീക്ഷേത്രം, കോട്ടയം

3. ചോറ്റാനിക്കര ഭഗവതീ ക്ഷേത്രം, എറണാകുളം (പ്രഭാതത്തിൽ ചോറ്റാനിക്കര അമ്മയെ മൂകാംബിക മഹാസരസ്വതിയായി വെള്ള വസ്ത്രത്തിൽ പൊതിഞ്ഞു ആരാധിക്കുന്നു)

4. വടക്കൻ പറവൂർ മൂകാംബിക ക്ഷേത്രം, എറണാകുളം

5. ആവണംകോട് സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, ആലുവ, എറണാകുളം

6. പാലക്കാട്‌ ഹേമാംബിക ക്ഷേത്രം, കല്ലേക്കുളങ്ങര, എമൂർ. (പ്രഭാതത്തിൽ ഭഗവതിയെ മഹാസരസ്വതിയായി ആരാധിക്കുന്നു)

7. കന്യാകുമാരി പദ്മനാഭപുരം തേവർക്കെട്ടു സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, തമിഴ്നാട്

8. പൂജപ്പുര സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, തിരുവനന്തപുരം

9. തിരുവുള്ളക്കാവ് ധർമശാസ്താ ക്ഷേത്രം, തൃശൂർ

10. മാവേലിക്കര തട്ടാരമ്പലം സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, ആലപ്പുഴ

11. കുമാരനെല്ലൂർ ഭഗവതി ക്ഷേത്രം, കോട്ടയം.

12. വടക്കുംകൂർ മൂകാംബിക ക്ഷേത്രം, വൈക്കം, കോട്ടയം

13. എഴുകോൺ മൂകാംബിക ക്ഷേത്രം, കൊല്ലം. (കൊല്ലം ജില്ലയിലെ ഏക സരസ്വതി ക്ഷേത്രം)

14. പന്തളം പാട്ടുപുരക്കാവ് സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, പത്തനംതിട്ട (പത്തനംതിട്ട ജില്ലയിലെ പ്രധാന സരസ്വതി ക്ഷേത്രം)

15. പള്ളിക്കുന്ന് മൂകാംബിക ക്ഷേത്രം, കണ്ണൂർ (കണ്ണൂർ ജില്ലയിലെ ഏക സരസ്വതി ക്ഷേത്രം)

16. വർക്കല ശിവഗിരി ശാരദാമഠം സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, തിരുവനന്തപുരം. (സരസ്വതി ദേവിയുടെ മറ്റൊരു പേരാണ് ശാരദ)

17. അടിമാലി ചാറ്റുപാറ സരസ്വതി മഹാദേവ ക്ഷേത്രം (ഇടുക്കി ജില്ലയിലെ ഏക സരസ്വതി ക്ഷേത്രം)

18. കൊടുമുണ്ട മണിയമ്പത്തൂർ സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, പട്ടാമ്പി‌ (പാലക്കാട്‌ ജില്ലയിലെ പ്രധാന സരസ്വതി ക്ഷേത്രം)

19. ഞാങാട്ടിരി ഭഗവതി ക്ഷേത്രം, പട്ടാമ്പി, പാലക്കാട്‌. (വള്ളുവനാടൻ മൂകാംബിക)

20. പൂതാടി സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, വയനാട്. (വയനാട് ജില്ലയിലെ ഏക സരസ്വതി ക്ഷേത്രം)

21. എഴുതുള്ളി സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, കാവീട്, തൃശ്ശൂർ.

22. ഇടച്ചോറ്റി സരസ്വതി ദേവി ക്ഷേത്രം, കാഞ്ഞിരപ്പള്ളി, കോട്ടയം.

23. അറവുകാട് ദേവി ക്ഷേത്രം, ആലപ്പുഴ

24. ആറാട്ടുപുഴ പെരുമ്പള്ളി ലക്ഷ്മി വിനായക സരസ്വതിദേവി ക്ഷേത്രം, ആലപ്പുഴ

25. വെൺകുളം സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, ഇടവ, തിരുവനന്തപുരം

26. ശ്രീപുരം സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, പരിപ്പ്, കോട്ടയം

27. ടി.വി. പുരം സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, വൈക്കം, കോട്ടയം

28. തിരുവല്ല മുത്താർ സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, തിരുവല്ല

29. പാറശ്ശേരി മൂകാംബിക ക്ഷേത്രം, പെരിങ്ങോട്, പാലക്കാട്‌

30. മുഴക്കുന്ന് മൃദംഗശൈലേശ്വരി ക്ഷേത്രം, കണ്ണൂർ

31. കാഞ്ചി കാമാക്ഷി ക്ഷേത്രം, കാഞ്ചിപുരം, ചെന്നൈ, തമിഴ്നാട്

32. സൃങ്ങേരി ശാരദ ക്ഷേത്രം, കർണാടക.

33. അന്തിക്കാട് മൂകാംബിക ക്ഷേത്രം, തൃശൂർ

34. അഴീക്കോട്‌ മൂകാംബിക ക്ഷേത്രം, കണ്ണൂർ

35. വട്ടിയൂർക്കാവ് അറപ്പുര ഈശ്വരി അമ്മൻ സരസ്വതി ക്ഷേത്രം, തിരുവനന്തപുരം.

വിദ്യാദേവി

സരസ്വതിയെ ‘ജ്ഞാന’ ശക്തിയായും ലക്ഷ്മിയെ ‘ക്രിയ’ ശക്തിയായും ദുർഗ്ഗയെ ഇച്ഛയുടെ ശക്തിയുമായാണ്‌ കരുതുന്നത്‌. ജ്ഞാന ശക്തികൾ എന്തെന്നാൽ അറിവ്, സംഗീതം, ക്രിയാത്മകത, ബുദ്ധി തുടങ്ങിയവയുടെ ഭഗവതിയായും സങ്കല്പിച്ചു പോരുന്നു. വേദങ്ങളുടെ അമ്മ എന്ന വിശേഷണവും ഉണ്ട്. സ്രഷ്ടാവ് ബ്രഹ്മാവാണെങ്കിലും, അദ്ദേഹത്തിന് പോലും അറിവും ബുദ്ധിയും നൽകുന്നത് സരസ്വതി ആണെന്ന് ദേവീഭാഗവതം പറയുന്നു. വാക്കിന്റെ ദേവതയായും സരസ്വതിയെ കണക്കാക്കുന്നു. വികടസരസ്വതി തെറ്റായ വാക്കിന്റെ അധിദേവതയാണ്. നീലസരസ്വതി ഭഗവതിയുടെ മറ്റൊരു രൂപമാകുന്നു. നീലാദേവി എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു. മനുഷ്യ ശരീരത്തിന്റെ പ്രതീകമായ വരവീണ മീട്ടിക്കൊണ്ടു പരമാനന്ദമാകുന്ന സംഗീതത്തെ ഉണർത്തുന്നവളാണ് സരസ്വതി എന്ന് വിശ്വാസം. വിദ്യ അഭ്യസിക്കുന്നിടത്ത് ഭഗവതി കുടികൊള്ളുന്നു എന്നാണ് സങ്കല്പം. അതിനാൽ വിദ്യാലയങ്ങളെ സരസ്വതി ക്ഷേത്രങ്ങൾ എന്ന് വിളിക്കാറുണ്ട്.

രൂപവും വേഷവിധാനവും

ഒരു കയ്യിൽ വേദങ്ങളും, മറ്റൊരു കയ്യിൽ അറിവിന്റെ അടയാളമായ താമരയും, മറ്റ് രണ്ടു കൈകളിൽ സംഗീതത്തിന്റെ സൂചകമായ വീണയും കാണാം. ശ്വേതവസ്ത്രധാരിയായ സരസ്വതി ഇതിലൂടെ സമാധാനത്തിന്റെയും പരിശുദ്ധിയുടെയും അടയാളങ്ങൾ കാണിക്കുന്നു. വാഹനമായി അരയന്നവും ഉപയോഗിക്കുന്നു. എന്നാൽ ശക്തിസ്വരൂപിണിയായ മഹാസരസ്വതി സിംഹാരൂഢയും ആയുധധാരിയും ആകുന്നു. നീലസരസ്വതി ആകട്ടെ തലയോട്ടിമാല അണിഞ്ഞു ശവത്തിൻമേൽ ഇരിക്കുന്നവളും രൗദ്രരൂപിണിയും ആകുന്നു.

പ്രാർത്ഥനാ ശ്ലോകം

“ സരസ്വതി നമസ്തുഭ്യം
വരദേ കാമരൂപിണീ
വിദ്യാരംഭം കരിഷ്യാമീ
സിദ്ധിർ ഭവതുമേ സദാ ”

അർത്ഥം - സരസ്വതീദേവി, അനുഗ്രഹങ്ങൾ വർഷിക്കുന്ന, ആഗ്രഹങ്ങൾ സഫലമാക്കുന്ന അവിടുത്തേക്കെന്റെ വന്ദനം. ഞാൻ വിദ്യാഭ്യാസം ആരംഭിക്കുകയാണ്, എനിക്കെന്നും നേട്ടം ഉണ്ടാവണേ.

സരസ്വതി സ്തുതി

സരസ്വതീ നമസ്തുഭ്യം

വരദേ കാമരൂപിണി

വിദ്യാരംഭം കരിഷ്യാമി

സിദ്ധിർഭവതു മേ സദാ

പദ്മപത്ര വിശാലാക്ഷീ

പദ്മകേസര വർണ്ണിനീ

നിത്യം പത്മാലയാ ദേവീ

സാ മാം പാതു സരസ്വതീം

സരസ്വതീം സത്യവാസാം

സുധാംശുസമവിഗ്രഹാം

സ്ഫടികാക്ഷരം പദ്മം

പുസ്തകം ച ശുകം കരൈ:

ചതുർഭിർധതീം ദേവീം

ചന്ദ്രബിംബസമാനനാം

വല്ലഭാമഖിലാർത്ഥാനാം

വല്ലകീവാദനപ്രിയാം

ഭാരതീം ഭാവയേ ദേവീം

ഭാഷാണാമധിദേവതാം

ഭാവിതാം ഹൃദയേ സദ്ഭി: ഭാമിനീം പരമേഷ്ടിന:

ചതുർഭുജാം ചന്ദ്രവർണ്ണാം

ചതുരാനനവല്ലഭാം

ആരാധയാമി വാനീം താം

ആശ്രിതാർത്ഥപ്രദായിനീം

കുന്ദപ്രസൂനരദനാം

മന്ദസ്മിതശുഭാനനാം

ഗന്ധർവ്വപൂജിതാം

വന്ദേ നീരജാസനവല്ലഭാം.

യാ കുന്ദേന്ദുതുഷാരഹാരധവളാ

യാ ശുഭ്രവസ്ത്രാവൃതാ

യാ വീണാവരദണ്ഡമണ്ഡിതകരാ

യാ ശ്വേതപദ്മാസനാ.

യാ ബ്രഹ്മാച്യുതശങ്കരപ്രഭൃതിഭി:

ദേവൈ: സദാ പൂജിതാ

സാ മാം പാതു സരസ്വതീ ഭഗവതീ

നിശ്ശേഷജാഡ്യാപഹാ.

പ്രാർത്ഥന...

ബുദ്ധിം ദേഹി യശോ ദേഹി

കവിത്വം ദേഹി ദേഹി മേ

മൂഢത്വം സംഹരദേവി

ത്രാഹി മാം ശരണാഗതം.

--

പുറത്തേക്കുള്ള കണ്ണികൾ

• സരസ്വതി, എബൗട്ട്.കോമിൽ