ചിയ
പുതിന കുടുംബമായ ലാമിയേസിയിലെ ഒരു ഇനം പൂച്ചെടിയാണ് സാൽവിയ ഹിസ്പാനിക്ക. സാധാരണയായി ചിയ (/ˈtʃiːə/) എന്നറിയപ്പെടുന്നു. മധ്യ, തെക്കൻ മെക്സിക്കോ, ഗ്വാട്ടിമാല എന്നിവിടങ്ങളിൽ നിന്നുള്ളതാണ്.[2] പടിഞ്ഞാറൻ തെക്കേ അമേരിക്ക, പടിഞ്ഞാറൻ മെക്സിക്കോ, തെക്കുപടിഞ്ഞാറൻ യുണൈറ്റഡ് സ്റ്റേറ്റ്സ് എന്നിവിടങ്ങളിലെ പല രാജ്യങ്ങളിലും ഭക്ഷ്യയോഗ്യമായ ഹൈഡ്രോഫിലിക് ചിയ വിത്തിനായാണ് ഇത് കൃഷിചെയ്യുന്നത്. ഇത് ഒരു വ്യാജധാന്യമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.[3]
| ചിയ | |
|---|---|
| |
ശാസ്ത്രീയ വർഗ്ഗീകരണം 
| |
| കിങ്ഡം: | സസ്യലോകം |
| ക്ലാഡ്: | ട്രക്കിയോഫൈറ്റ് |
| ക്ലാഡ്: | സപുഷ്പി |
| ക്ലാഡ്: | യൂഡികോട്സ് |
| ക്ലാഡ്: | Asterids |
| Order: | Lamiales |
| Family: | Lamiaceae |
| Genus: | Salvia |
| Species: | S. hispanica
|
| Binomial name | |
| Salvia hispanica | |
| Synonyms[1] | |
| |
പദോൽപ്പത്തി
തിരുത്തുക"ചിയ" എന്ന വാക്ക് എണ്ണമയമുള്ളത് എന്നർത്ഥം വരുന്ന ചിയാൻ എന്ന നഹുവാറ്റിൽ നിന്നാണ് വന്നത്.[1]
"ചിയ" എന്നറിയപ്പെടുന്ന രണ്ട് സസ്യങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് എസ്. ഹിസ്പാനിക്ക, മറ്റൊന്ന് സാൽവിയ കൊളംബേറിയ,[3] ഇതിനെ ചിലപ്പോൾ "ഗോൾഡൻ ചിയ" എന്നും വിളിക്കുന്നു.
വിവരണം
തിരുത്തുകവിപരീതദിശയിൽ ക്രമീകരിച്ചിരിക്കുന്ന 4-8 സെ.മീ (1+1⁄2-3+1⁄4 ഇഞ്ച്) നീളവും 3-5 സെ.മീ (1+1⁄4–2 in) വീതിയുമുള്ള ഇലകളുള്ള 1.75 മീറ്റർ (5 അടി 9 ഇഞ്ച്) വരെ ഉയരത്തിൽ വളരുന്ന ഒരു വാർഷിക സസ്യമാണ് ചിയ. ഇതിന്റെ പൂക്കൾ പർപ്പിൾ അല്ലെങ്കിൽ വെള്ളനിറമാണ്. ഓരോ തണ്ടിന്റെയും അറ്റത്ത് ഒരു സ്പൈക്കിൽ നിരവധി ക്ലസ്റ്ററുകളായി ഉത്പാദിപ്പിക്കപ്പെടുന്നു.[4] എസ് ഹിസ്പാനിക്ക എന്ന പേരിൽ കൃഷി ചെയ്യുന്ന പല സസ്യങ്ങളും യഥാർത്ഥത്തിൽ സാൽവിയ ലാവണ്ടുലിഫോളിയയാണ്. [5]
സാധാരണഗതിയിൽ, വിത്തുകൾ ഏകദേശം 1 mm (1⁄32 ഇഞ്ച്) വ്യാസമുള്ള ചെറിയ അണ്ഡാകാരത്തോടുകൂടിയതാണ്. അവ തവിട്ട്, ചാരനിറം, കറുപ്പ്, വെളുപ്പ് നിറമുള്ള പുള്ളികളോടുകൂടിയവയാണ്. വിത്തുകൾ ഹൈഡ്രോഫിലിക് ആണ്, കുതിർക്കുമ്പോൾ അവയുടെ ഭാരത്തിന്റെ 12 ഇരട്ടി വരെ ദ്രാവകം ആഗിരണം ചെയ്യും. കുതിർക്കുമ്പോൾ വിത്തുകൾ പശയുള്ളതാകുന്നു. അത് ചിയ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള പാനീയങ്ങൾക്ക് വ്യതിരിക്തമായ ജെലാറ്റിനസ് ഘടന നൽകുന്നു.
സാൽവിയ ഹിസ്പാനിക്ക എൽ അല്ലെങ്കിൽ സാൽവിയ കൊളംബേറിയ ബെന്ത് എന്നാണ് ചിയയെ കൂടുതലായി തിരിച്ചറിയുന്നത്.[3] ചിയ അതിന്റെ ജന്മദേശമായ മെക്സിക്കോയിലും ഗ്വാട്ടിമാലയിലും അതുപോലെ ബൊളീവിയ, ഇക്വഡോർ, കൊളംബിയ, നിക്കരാഗ്വ, അർജന്റീനയുടെ വടക്കുപടിഞ്ഞാറ്, ഓസ്‌ട്രേലിയയുടെ ചില ഭാഗങ്ങൾ, തെക്കുപടിഞ്ഞാറൻ യുണൈറ്റഡ് സ്റ്റേറ്റ്സ് എന്നിവിടങ്ങളിൽ വാണിജ്യാടിസ്ഥാനത്തിൽ വളർത്തി ഉപഭോഗം ചെയ്യപ്പെടുന്നു.[3][6] യുണൈറ്റഡ് സ്റ്റേറ്റ്സിന്റെ വടക്കൻ അക്ഷാംശങ്ങളിൽ കൃഷി ചെയ്യുന്നതിനായി കെന്റക്കിയിൽ പുതിയ പേറ്റന്റ് ഇനം ചിയ വളർത്തുന്നു.[7]
Seeds
തിരുത്തുക| Seeds, chia seeds, dried 100 g (3.5 oz)-ൽ അടങ്ങിയ പോഷകമൂല്യം | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ഊർജ്ജം പ്രയോഗരീതിയിൽ പിഴവ്: തിരിച്ചറിയാൻ കഴിയാത്ത വിരാമചിഹ്നം "{" kcal പ്രയോഗരീതിയിൽ പിഴവ്: തിരിച്ചറിയാൻ കഴിയാത്ത വിരാമചിഹ്നം "{" kJ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Full Link to USDA Database entry Percentages are relative to US recommendations for adults. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
α-ലിനോലെനിക് ആസിഡ് ഉൾപ്പെടെ 25-30% വേർതിരിച്ചെടുക്കാവുന്ന എണ്ണ വിത്തിൽ നിന്ന് ലഭിക്കുന്നതിനാൽ ഒമേഗ-3 ഫാറ്റി ആസിഡുകളാൽ സമ്പന്നമായ ഭക്ഷണമായ ചിയ അതിന്റെ വിത്തിനായാണ് വാണിജ്യാടിസ്ഥാനത്തിൽ വളർത്തുന്നത്. എണ്ണയുടെ കൊഴുപ്പിന്റെ സാധാരണ ഘടന 55% ω-3, 18% ω-6, 6% ω-9, 10% പൂരിത കൊഴുപ്പ് എന്നിവയാണ്.[8]
കൃഷി
തിരുത്തുകകാലാവസ്ഥയും വളരുന്ന സൈക്കിൾ ദൈർഘ്യവും
തിരുത്തുകചിയയുടെ വളരുന്ന ചക്രത്തിന്റെ ദൈർഘ്യം സ്ഥലത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കി വ്യത്യാസപ്പെടുകയും ഉയരത്തെ സ്വാധീനിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.[9] ബൊളീവിയ, ഇക്വഡോർ, നോർത്ത് വെസ്റ്റ് അർജന്റീന എന്നിവിടങ്ങളിലെ വിവിധ ആവാസവ്യവസ്ഥകളിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഉൽപ്പാദന സൈറ്റുകളുടെ ദൈർഘ്യമുള്ള ചക്രം 100 മുതൽ 150 ദിവസം വരെയാണ്.[10]അതനുസരിച്ച്, ഉഷ്ണമേഖലാ തീരദേശ മരുഭൂമി, ഉഷ്ണമേഖലാ മഴക്കാടുകൾ, അന്തർ-ആൻഡിയൻ ഡ്രൈ വാലി എന്നിങ്ങനെ വിവിധ ആവാസവ്യവസ്ഥകളിൽ 8–2,200 മീറ്റർ (26–7,218 അടി) ഉയരത്തിലാണ് വാണിജ്യ ഉൽപാദന മേഖലകൾ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്.[10] വടക്കുപടിഞ്ഞാറൻ അർജന്റീനയിൽ, 900–1,500 മീറ്റർ (3,000–4,900 അടി) ഉയരത്തിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന വയലുകളിൽ നടീൽ മുതൽ വിളവെടുപ്പ് വരെ 120–180 ദിവസത്തെ സമയമാണ് റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യുന്നത്.[11]
S. ഹിസ്പാനിക്ക ഹ്രസ്വകാലം പൂക്കുന്ന സസ്യമാണ്.[12] 2012 വരെ ഉഷ്ണമേഖലാ അക്ഷാംശങ്ങളിൽ ചിയ വിത്തുകളുടെ വാണിജ്യപരമായ ഉപയോഗം പരിമിതപ്പെടുത്തിയ പരമ്പരാഗത കൃഷിയിനങ്ങളിൽ അതിന്റെ ഫോട്ടോപെരിയോഡിക് സെൻസിറ്റിവിറ്റിയും ഫോട്ടോപെരിയോഡിക് വേരിയബിലിറ്റിയുടെ അഭാവവും സൂചിപ്പിക്കുന്നു.[13] ഇപ്പോൾ, സാൽവിയ ഇനങ്ങളുടെ പരമ്പരാഗത വളർത്തു രേഖകളിൽ ഇവ സ്വാഭാവികമായി വളരുന്നു അല്ലെങ്കിൽ യുണൈറ്റഡ് സ്റ്റേറ്റ്സിലെ ഉയർന്ന അക്ഷാംശങ്ങളിൽ മിതശീതോഷ്ണ മേഖലകളിൽ ഇവ കൃഷി ചെയ്യാം.[3][12] അരിസോണയിലും കെന്റക്കിയിലും, പരമ്പരാഗത ചിയ ഇനങ്ങളുടെ വിത്ത് പാകമാകുന്നതും പൂവിടുന്നതിന് മുമ്പോ ശേഷമോ മഞ്ഞ് മൂലം വിത്ത് വിളവെടുപ്പ് തടസ്സപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു.[12] എന്നിരുന്നാലും, 2012-ലെ സസ്യപ്രജനനത്തിലെ പുരോഗതി, കെന്റക്കിയിൽ ഉയർന്ന വിളവ് ഉണ്ടെന്ന് തെളിയിക്കുന്ന പുതിയ ആദ്യകാല പൂക്കളുള്ള ചിയ ജനിതകരൂപങ്ങളുടെ വികാസത്തിലേക്ക് നയിച്ചു.[13]
വിത്ത് വിളവും ഘടനയും
തിരുത്തുകഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ പ്രദേശം അനുസരിച്ച് ഇനം, കൃഷി രീതി, വളരുന്ന സാഹചര്യങ്ങൾ എന്നിവയെ ആശ്രയിച്ച് വിത്ത് വിളവ് വ്യത്യാസപ്പെടുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന്, അർജന്റീനയിലെയും കൊളംബിയയിലെയും വാണിജ്യ നിലങ്ങൾ ഒരു ഹെക്ടറിന് 450 മുതൽ 1,250 കിലോഗ്രാം വരെ (ഏക്കറിന് 400 മുതൽ 1,120 പൗണ്ട് വരെ) വിളവ് പരിധിയിൽ വ്യത്യാസപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.[11][14] ഇക്വഡോറിലെ അന്തർ-ആൻഡിയൻ താഴ്‌വരകളിൽ വളരുന്ന മൂന്ന് ഇനം ഇനങ്ങളിൽ നടത്തിയ ഒരു ചെറിയ തോതിലുള്ള പഠനം ഹെക്ടറിന് 2,300 കി.ഗ്രാം (2,100 പൗണ്ട്/ഏക്കർ) വരെ വിളവ് ലഭിച്ചു. ഇത് ഉയർന്ന വിളവ് ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കുന്നതിന് അനുകൂലമായ വളരുന്ന അന്തരീക്ഷവും കൃഷിയും ഇടപഴകുന്നതായി സൂചിപ്പിക്കുന്നു.[9] പ്രോട്ടീന്റെ അളവ്, എണ്ണയുടെ അളവ്, ഫാറ്റി ആസിഡിന്റെ ഘടന അല്ലെങ്കിൽ ഫിനോളിക് സംയുക്തങ്ങൾ എന്നിവയെ അപേക്ഷിച്ച് ജനിതകരൂപം വിളവിൽ വലിയ സ്വാധീനം ചെലുത്തുന്നു. അതേസമയം ഉയർന്ന താപനില എണ്ണയുടെ അളവും അപൂരിത അളവും കുറയ്ക്കുകയും പ്രോട്ടീന്റെ അളവ് വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
മണ്ണ്, ഞാറ്റടിയുടെ ആവശ്യകതകൾ, വിതയ്ക്കൽ
തിരുത്തുകഎസ് ഹിസ്പാനിക്കയുടെ കൃഷിക്ക് നേരിയതോ ഇടത്തരം കളിമണ്ണോ മണൽ കലർന്ന മണ്ണോ ആവശ്യമാണ്.[15] നല്ല നീർവാർച്ചയുള്ള, മിതമായ ഫലഭൂയിഷ്ഠമായ മണ്ണാണ് ചെടി ഇഷ്ടപ്പെടുന്നത്. പക്ഷേ അമ്ലമായ മണ്ണും മിതമായ വരൾച്ചയും നേരിടാൻ കഴിയും.[13][15] വിതച്ച ചിയ വിത്തുകൾക്ക് തൈകൾ സ്ഥാപിക്കുന്നതിന് ഈർപ്പം ആവശ്യമാണ്. അതേസമയം പാകമാകുന്ന ചിയ ചെടി വളർച്ചയുടെ സമയത്ത് നനഞ്ഞ മണ്ണ് പാടില്ല.[13]
എസ്. ഹിസ്പാനിക്കയുടെ പരമ്പരാഗത കൃഷിരീതികളിൽ വിത്ത് വിതറാൻ അയവുള്ള മണ്ണ് തയ്യാറാക്കലും ഉൾപ്പെടുന്നു.[16] ആധുനിക വാണിജ്യ ഉൽപ്പാദനത്തിൽ, സാധാരണയായി 6 കി.ഗ്രാം/ഹെക്ടർ (5.4 പൗണ്ട്/ഏക്കർ) വിതയ്ക്കൽ നിരക്കും 0.7-0.8 മീറ്റർ (2 അടി 3+1⁄2 ഇഞ്ച്-2 അടി 7+1⁄2 ഇഞ്ച്) വരി അകലവും സാധാരണയായി പ്രയോഗിക്കുന്നു. [11]
വളപ്രയോഗവും ജലസേചനവും
തിരുത്തുക100 കി.ഗ്രാം/ഹെക്ടർ (89 പൗണ്ട്/ഏക്കർ) നൈട്രജൻ ഉപയോഗിച്ചോ അല്ലെങ്കിൽ ചില സന്ദർഭങ്ങളിൽ വളം ഉപയോഗിക്കാറില്ല.[12][14]
കാലാവസ്ഥാ സാഹചര്യങ്ങളും മഴയും അനുസരിച്ച്, വളരുന്ന സീസണിൽ ചിയ ഉൽപ്പാദന നിലങ്ങളിലെ ജലസേചന ആവൃത്തി വ്യത്യാസപ്പെടാം.[14]
ജനിതക വൈവിധ്യവും പ്രജനനവും
തിരുത്തുകS. ഹിസ്പാനിക്കയുടെ വന്യവും കൃഷി ചെയ്യുന്നതുമായ ഇനങ്ങൾ വിത്തിന്റെ വലിപ്പം, വിത്തുകളുടെ ചിതറൽ, വിത്തിന്റെ നിറം എന്നിവയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതാണ്.[17][18]വിത്തിന്റെ ഭാരവും നിറവും ഉയർന്ന പാരമ്പര്യമുള്ളവയാണ്. വെളുത്ത നിറത്തിന് ഉത്തരവാദി ഒരു റിസ്സെസ്സിവ് ജീനാണ്. [18]
രോഗങ്ങളും വിള പരിപാലനവും
തിരുത്തുകനിലവിൽ, വലിയ കീടങ്ങളോ രോഗങ്ങളോ ചിയ ഉൽപാദനത്തെ ബാധിക്കുന്നില്ല.[15] ചിയ ഇലകളിലെ അവശ്യ എണ്ണകൾക്ക് പ്രാണികളെ അകറ്റുന്ന ഗുണങ്ങളുണ്ട്. ഇത് ജൈവകൃഷിക്ക് അനുയോജ്യമാക്കുന്നു.[13] എന്നിരുന്നാലും വെളുത്ത ഈച്ചകൾ വഴി പകരുന്ന വൈറസ് അണുബാധകൾ ഉണ്ടാകാം.[19] ചിയ വിളയുടെ ആദ്യകാല വളർച്ചയിൽ അതിന്റെ മേലാപ്പ് അടയുന്നത് വരെ കളകൾ ഒരു പ്രശ്‌നമുണ്ടാക്കിയേക്കാം. എന്നാൽ സാധാരണയായി ഉപയോഗിക്കുന്ന കളനാശിനികളോട് ചിയ സെൻസിറ്റീവ് ആയതിനാൽ യന്ത്രങ്ങളെ ആശ്രയിച്ചുള്ള കളനിയന്ത്രണമാണ് അഭികാമ്യം.
അലങ്കാരവും പുതുമയുള്ളതുമായ ഉപയോഗങ്ങൾ
തിരുത്തുക
1980-കളിൽ യുണൈറ്റഡ് സ്റ്റേറ്റ്സിൽ, ചിയ വിത്ത് വിൽപ്പനയുടെ ആദ്യത്തെ ഗണ്യമായ തരംഗം ചിയ പെറ്റുകളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഈ "പെറ്റുകൾ" ടെറാക്കോട്ട പ്രതിമകളുടെ രൂപത്തിലാണ് വരുന്നത്. അത് ചിയ വിത്തുകളുടെ സ്റ്റിക്കി പേസ്റ്റിന് അടിസ്ഥാനമായി വർത്തിക്കുന്നു; രൂപങ്ങൾ പിന്നീട് നനയ്ക്കപ്പെടുകയും വിത്തുകൾ മുളച്ച് രൂപത്തിന് രോമങ്ങൾ ആവരണം ചെയ്യുന്ന തരത്തിൽ രൂപപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു. യുഎസിൽ പ്രതിവർഷം 500,000 ചിയ പെറ്റുകൾ കൗതുകത്തിനൊ വീട്ടുചെടികളായോ വിൽക്കപ്പെടുന്നു.[20]
അവലംബം
തിരുത്തുക
- ↑ "The Plant List: A Working List of All Plant Species". Archived from the original on 2021-04-14. Retrieved 3 September 2014.
- ↑ ചിയ in the Germplasm Resources Information Network (GRIN), US Department of Agriculture Agricultural Research Service.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 Immel, Diana L (29 January 2003). "Chia, Salvia columbariae Benth.; Plant Symbol = SACO6" (PDF). Natural Resources Conservation Service, US Department of Agriculture. Retrieved 27 May 2017.
- ↑ Anderson, A. J. O. and Dibble, C. E. "An Ethnobiography of the Nahuatl", The Florentine Codex, (translation of the work by Fr. Bernardino de Sahagún), Books 10–11, from the Period 1558–1569
- ↑ Mark Griffiths, Editor. Index of Garden Plants. (Portland, Oregon: Timber Press, 2nd American Edition, 1995.) ISBN 0-88192-246-3.
- ↑ Dunn C (25 May 2015). "Is chia the next quinoa?". The Sydney Morning Herald. Retrieved 13 February 2016.
- ↑ "Chia" (PDF). University of Kentucky, College of Agriculture, Food and Environment, Center for Crop Diversification Crop Profile. February 2016. Archived from the original (PDF) on 2017-01-15. Retrieved 13 February 2016.
{{cite web}}: Unknown parameter|authors=ignored (help) - ↑ "Nutrition facts for dried chia seeds, one ounce". Conde Nast for the USDA National Nutrient Database, SR-21. 2010.
- ↑ 9.0 9.1 Ayerza (h), Ricardo; Wayne Coates (2009). "Influence of environment on growing period and yield, protein, oil and α-linolenic content of three chia (Salvia hispanica L.) selections". Industrial Crops and Products. 30 (2): 321–324. doi:10.1016/j.indcrop.2009.03.009. ISSN 0926-6690.
- ↑ 10.0 10.1 Ayerza, Ricardo (2009). "The Seed's Protein and Oil Content, Fatty Acid Composition, and Growing Cycle Length of a Single Genotype of Chia (Salvia hispanica L.) as Affected by Environmental Factors". Journal of Oleo Science. 58 (7): 347–354. doi:10.5650/jos.58.347. PMID 19491529.
- ↑ 11.0 11.1 11.2 Coates, Wayne; Ayerza, Ricardo (1998). "Commercial production of chia in Northwestern Argentina". Journal of the American Oil Chemists' Society. 75 (10): 1417–1420. doi:10.1007/s11746-998-0192-7. S2CID 95974159.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 Jamboonsri, Watchareewan; Timothy D. Phillips; Robert L. Geneve; Joseph P. Cahill; David F. Hildebrand (2012). "Extending the range of an ancient crop, Salvia hispanica L.—a new ω3 source". Genetic Resources and Crop Evolution. 59 (2): 171–178. doi:10.1007/s10722-011-9673-x. S2CID 14751137.
- ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 13.4 Chia (PDF). Cooperative Extension Service. University of Kentucky – College of Agriculture. 2012. Archived from the original (PDF) on 2015-05-13. Retrieved 2014-11-18.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 Coates, Wayne; Ricardo Ayerza (1996). "Production potential of chia in northwestern Argentina". Industrial Crops and Products. 5 (3): 229–233. doi:10.1016/0926-6690(96)89454-4.
- ↑ 15.0 15.1 15.2 Muñoz, Loreto A.; Angel Cobos; Olga Diaz; José Miguel Aguilera (2013). "Chia Seed ( Salvia hispanica ): An Ancient Grain and a New Functional Food". Food Reviews International. 29 (4): 394–408. doi:10.1080/87559129.2013.818014. S2CID 85052922.
- ↑ Cahill, Joseph P. (2005). "Human Selection and Domestication of Chia (Salvia hispanica L.)". Journal of Ethnobiology. 25 (2): 155–174. doi:10.2993/0278-0771(2005)25[155:HSADOC]2.0.CO;2. ISSN 0278-0771.
- ↑ Cahill, J. P. and B. Ehdaie (2005). "Variation and heritability of seed mass in chia (Salvia hispanica L.)." Genetic Resources and Crop Evolution 52(2): 201-207. doi: 10.1007/s10722-003-5122-9. Retrieved 2014-11-29
- ↑ 18.0 18.1 "Genetics of qualitative traits in domesticated chia (Salvia hispanica L.)". Journal of Heredity. 93 (1): 52–55. 2002. doi:10.1093/jhered/93.1.52. PMID 12011177.
{{cite journal}}: Unknown parameter|authors=ignored (help) - ↑ Celli, Marcos; Maria Perotto; Julia Martino; Ceferino Flores; Vilma Conci; Patricia Pardina (2014). "Detection and Identification of the First Viruses in Chia (Salvia hispanica)". Viruses. 6 (9): 3450–3457. doi:10.3390/v6093450. ISSN 1999-4915. PMC 4189032. PMID 25243369.
- ↑ Chia Pet | Arts & Culture | Smithsonian Magazine. Smithsonianmag.com. Retrieved on 2014-04-26.