പ്രാകൃതം

പുരാതനഭാരതത്തിൽ ഉപയോഗത്തിലിരുന്ന ഭാഷകളുടേയും ഭാഷാഭേദങ്ങളുടേയും വിശാലമായ ഒരു കുടുംബത്തെയാണ്‌ പ്രാകൃതം അഥവാ പ്രാകൃത് എന്നു പറയുന്നത്. ക്ഷത്രിയരാജാക്കന്മാരുടെ പ്രോത്സാഹനത്തിൻ കീഴീൽ പ്രാകൃതഭാഷകൾ സാഹിത്യഭാഷയായി പരിണമിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടെങ്കിലും യാഥാസ്ഥിതികബ്രാഹ്മണർ ഇതിനെ അംഗീകരിച്ചിരുന്നില്ല. അശോകന്റെ ശിലാശാസനങ്ങളിലാണ്‌ ആദ്യമായി പ്രാകൃതത്തിന്റെ വ്യാപകമായ ഉപയോഗം ദർശിക്കാനാകുന്നത്.

പ്രാകൃതം
Prakrit
ഭൂവിഭാഗം:	ഉത്തര പശ്ചിമ ഇന്ത്യ
ഭാഷാഗോത്രങ്ങൾ:	Indo-European Indo-Iranian Indo-Aryan പ്രാകൃതം
ഉപവിഭാഗങ്ങൾ:	—
ISO 639-2 and 639-5:	pra

പ്രാകൃതത്തിനു തന്നെ ദേശഭേദമനുസരിച്ച് വിവിധ ഭേദങ്ങളുണ്ടായിരുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന്‌ മഗധയിൽ ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന പ്രാകൃതഭാഷയാണ്‌ മാഗധി‌. അതുപോലെ പ്രാകൃതം എഴുതുന്നതിനായി ഓരോ പ്രദേശങ്ങളിലും വെവ്വേറെ ലിപികളും ഉപയോഗിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന് പഞ്ചനദ പ്രദേശങ്ങളിൽ (ഇന്നത്തെ അഫ്ഘാനിസ്താൻ-പാകിസ്താൻ പ്രദേശങ്ങളിൽ), അരമായ ലിപിയിൽ നിന്ന് രൂപമെടുത്ത ഖരോശ്ഥി ലിപിയായിരുന്നു പ്രാകൃതം എഴുതുന്നതിന് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്.

ഖരോഷ്ഠി ലിപിയിൽ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുള്ള പ്രാകൃതം(ബ്രിട്ടീഷ് മ്യൂസിയത്തിൽ സൂക്ഷിച്ചിട്ടുള്ള സിംഹരൂപ സാദൃശ്യമുള്ള സ്തംഭം)

സാഹിത്യം

കാളിദാസന്റെ അഭിജ്ഞാനശാകുന്തളം സംസ്കൃതത്തിനു പുറമേ പ്രാകൃതത്തിന്റെ ഭേദങ്ങളായ മഗധി, ശൗരസേനി എന്നീ ഭാഷകളിലാണ്‌ രചിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. കാളിദാസന്റെ നാടകങ്ങളിൽ രാജാവും ബ്രാഹ്മണരും സംസ്കൃതം സംസാരിക്കുമ്പോൾ മറ്റുള്ളവർ പ്രാകൃതഭാഷയാണ്‌ ഉപയോഗിച്ചിരിക്കുന്നത്‌. ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ശതവാഹനസാമ്രാജ്യത്തിലെ ഹാലൻ എന്ന രാജാവ് പ്രാകൃതഭാഷയിലെ 700 പദ്യങ്ങൾ സമാഹരിച്ചു. സത്തസായി എന്നാണ്‌ ഇത് അറിയപ്പെടുന്നത് (സംസ്കൃതത്തിൽ സപ്തശതി).. വള്ളത്തോൾ ഇതിനെ മലയാളത്തിലേക്ക് പരിഭാഷപ്പെടുത്തി. ഗ്രാമസൗഭാഗ്യം എന്നാണ്‌ വള്ളത്തോളിന്റെ പരിഭാഷയുടെ പേര്‌.

സാഹിത്യരചനക്കായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന പ്രാകൃതഭാഷയാണ് പാലി. .