പ്രീ വിഹേർ ക്ഷേത്രം

കംബോഡിയയിലുള്ള പ്രെ വിഹിയർ പ്രവിശ്യയിലെ ഡാങ്‌ഗ്രക് പർവതനിരകളിലെ 525 മീറ്റർ (1,722 അടി) ഉയരത്തിൽ പാറയുടെ മുകളിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഒരു പുരാതന ഹൈന്ദവ ക്ഷേത്രമാണ് പ്രീ വിഹേർ ക്ഷേത്രം.

Preah Vihear Temple
Prasat Preah Vihear
Preah Vihear temple
Location in Cambodia
അടിസ്ഥാന വിവരങ്ങൾ
സ്ഥലം	On top of Preah Vihear mountain, Dangrek mountain range
നിർദ്ദേശാങ്കം	14°23′26″N 104°40′49″E
മതവിഭാഗം	Hinduism
ആരാധനാമൂർത്തി	Shiva
ആഘോഷങ്ങൾ	Shrine
രാജ്യം	Choam Khsant, Preah Vihear, Cambodia
വെബ്സൈറ്റ്	preahvihearauthority.gov.kh
വാസ്തുവിദ്യാ വിവരങ്ങൾ
സ്ഥാപകൻ	Suryavarman I and Suryavarman II
പൂർത്തിയാക്കിയ വർഷം	11th–12th centuries AD
ലിഖിതങ്ങൾ	K.383 K.380 K.381 K.382
ഉയരം	525 മീ (1,722 അടി)
യുനെസ്കോ ലോകപൈതൃകസ്ഥാനം
Official name	Temple of Preah Vihear
Criteria	Cultural: (i)
Reference	1224rev
Inscription	2008 (32-ആം Session)
Area	154.7 ഹെ (382 ഏക്കർ)
Buffer zone	2,642.5 ഹെ (6,530 ഏക്കർ)

സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ആത്മീയ ജീവിതത്തിന്റെ ഒരു പ്രധാന കെട്ടിടമെന്ന നിലയിൽ, പ്രീ വിഹേർ ക്ഷേത്രം തുടർച്ചയായി രാജാക്കന്മാർ പിന്തുണയ്ക്കുകയും പരിഷ്ക്കരിക്കുകയും ചെയ്തതോടെ നിരവധി വാസ്തുവിദ്യാ ശൈലികളുടെ നിരവധി ഘടകങ്ങൾ ഇതിൽ ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. കിഴക്ക് ദിശയിലുള്ള പരമ്പരാഗത ചതുരാകൃതിയിലുള്ള പ്ലാനേക്കാൾ നീളമുള്ള വടക്ക്-തെക്ക് ഭാഗം മധ്യത്തിൽ നിർമ്മിക്കുന്നത് ഖെമർ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ അസാധാരണമാണ്. ഇപ്പോൾ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന കംബോഡിയയിലെ പ്രെ വിഹിയർ പ്രവിശ്യയ്ക്കും തായ്‌ലൻഡിലെ സിസാകെറ്റ് പ്രവിശ്യയ്ക്കും ഇടയിൽ അതിർത്തി പങ്കിടുന്ന ഖാവോ ഫ്രാ വിഹാൻ ദേശീയ ഉദ്യാനത്തിൽ നിന്നും ക്ഷേത്രത്തിന് ഈ പേര് ലഭിച്ചിരിക്കുന്നു.

1962-ൽ, കംബോഡിയയും തായ്‌ലൻഡും തമ്മിലുള്ള ഉടമസ്ഥാവകാശത്തെച്ചൊല്ലി നീണ്ട തർക്കത്തിന് ശേഷം, ഹേഗിലെ അന്താരാഷ്ട്ര നീതിന്യായ കോടതി ക്ഷേത്രം കംബോഡിയയിലാണെന്ന് വിധിച്ചു. 2008 ജൂലൈ 7-ന്, പ്രെ വിഹിയർ യുനെസ്‌കോയുടെ ലോക പൈതൃക പട്ടികയിൽ ഇടംപിടിച്ചു. ക്ഷേത്രത്തെച്ചൊല്ലി കംബോഡിയയും തായ്‌ലൻഡും തമ്മിലുള്ള തർക്കം രൂക്ഷമാകാൻ ഇത് പ്രേരിപ്പിച്ചു. 2011 ലെ മറ്റൊരു ഐസിജെ വിധിയിലൂടെ ഇത് കംബോഡിയയ്ക്ക് അനുകൂലമായി ലഭിച്ചു.

ചരിത്രം

ഖെമർ സാമ്രാജ്യം 9-ആം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിൽ സൈറ്റിലെ ആദ്യത്തെ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നിർമ്മാണം ആരംഭിച്ചു. അന്നും തുടർന്നുള്ള നൂറ്റാണ്ടുകളിലും, പർവത ദേവതകളായ ശിഖരേശ്വരനായും ഭദ്രേശ്വരനായും ഹിന്ദു ദേവനായ ശിവന് ഈ ക്ഷേത്രം സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടു. എന്നിരുന്നാലും, കോ കെർ കാലഘട്ടത്തിൽ നിന്നുള്ള ക്ഷേത്രത്തിന്റെ അവശേഷിക്കുന്ന ആദ്യകാല ഭാഗങ്ങൾ, പത്താം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിൽ, സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ തലസ്ഥാനത്തിന്റെ അതേ പേരിലുള്ള നഗരത്തായിരുന്നു . ഇന്ന്, 10-ആം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാനത്തെ ബാൻ്റേ ശ്രീ ശൈലിയുടെ ഘടകങ്ങൾ ഇവിടെ കാണാൻ കഴിയും. എന്നാൽ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഭൂരിഭാഗവും ഖമർ രാജാക്കന്മാരായ സൂര്യവർമ്മൻ I (1006–1050)സൂര്യവർമ്മൻ II (1113–1150)എന്നിവരുടെ ഭരണകാലത്താണ് നിർമ്മിച്ചത്. . ക്ഷേത്രത്തിൽ നിന്ന് കണ്ടെത്തിയ ഒരു ലിഖിതത്തിൽ, സൂര്യവർമൻ രണ്ടാമന് മതപരമായ ഉത്സവങ്ങൾ ആഘോഷിക്കാനുള്ള വിശുദ്ധ ആചാരങ്ങൾ പഠിപ്പിച്ച തന്റെ ആത്മീയ ഉപദേഷ്ടാവായ ബ്രാഹ്മണനായ ദിവാകരപണ്ഡിതന് , വെള്ള പാരസോൾ, സ്വർണ്ണ കലശങ്ങൾ, ആനകൾ എന്നിവ ഉൾപ്പെടെയുള്ള സമ്മാനങ്ങൾ നൽകുകയും ചെയ്തതിന്റെ വിശദമായ വിവരണം നൽകുന്നു. ബ്രാഹ്മണൻ തന്നെ ഈ ക്ഷേത്രത്തിൽ താൽപ്പര്യം പ്രകടിപ്പിക്കുകയും നടരാജ എന്നറിയപ്പെടുന്ന നൃത്തം ചെയ്യുന്ന ശിവന്റെ സ്വർണ്ണ പ്രതിമ സംഭാവനയായി ലഭിച്ചതായി ലിഖിതത്തിൽ പറയുന്നു. ഈ പ്രദേശത്ത് ഹിന്ദുമതത്തിന്റെ തകർച്ചയുടെ പശ്ചാത്തലത്തിൽ, ഈ സ്ഥലം ബുദ്ധമതക്കാരുടെ ഉപയോഗത്തിനായി പരിവർത്തനം ചെയ്യപ്പെട്ടു.

ആധുനിക ചരിത്രവും ഉടമസ്ഥാവകാശ തർക്കവും

പ്രധാന ലേഖനം: കംബോഡിയൻ-തായ് അതിർത്തി തർക്കം

ടെമ്പിൾ ഓഫ് പ്രീ വിഹേർ (കംബോഡിയ v. തായ്‌ലൻഡ്)
Court	അന്താരാഷ്ട്ര നീതിന്യായ കോടതി
Decided	1962 ജൂൺ 15 ന്
Case history
Subsequent action(s)	1962 ജൂൺ 15-ലെ പ്രീ വിഹേർ ക്ഷേത്രവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കേസിൽ (കംബോഡിയ v. തായ്‌ലൻഡ്) (കംബോഡിയ v. തായ്‌ലൻഡ്) വിധിയുടെ വ്യാഖ്യാനത്തിനുള്ള തുടർന്നുള്ള അഭ്യർത്ഥന
Case opinions
കംബോഡിയൻ പ്രദേശത്താണ് ക്ഷേത്രം സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്; 1954 മുതൽ അവശിഷ്ടങ്ങളിൽ നിന്ന് നീക്കം ചെയ്ത ഏതെങ്കിലും വസ്തുക്കളെ കംബോഡിയയിലേക്ക് പുനഃസ്ഥാപിക്കുന്നതിനും അവിടെ നിലയുറപ്പിച്ചിട്ടുള്ള ഏതെങ്കിലും സൈന്യത്തെയോ പോലീസിനെയോ പിൻവലിക്കാനും തായ്‌ലൻഡ് ബാധ്യസ്ഥമാണ്.

ആധുനിക കാലത്ത്, പ്രസാത് പ്രീ വിഹേർ വീണ്ടും കണ്ടെത്തുകയും തായ്‌ലൻഡും പുതുതായി സ്വതന്ത്രമായ കംബോഡിയയും തമ്മിലുള്ള തർക്കത്തിന് വിധേയമാവുകയും ചെയ്തു. ദേശീയ അതിർത്തി നിർണ്ണയം ഓരോ പാർട്ടിയും വ്യത്യസ്ത ഭൂപടങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ചതിനാലാണ് ഇത് സംഭവിച്ചത്. 1904-ൽ, സയാമും കംബോഡിയ ഭരിക്കുന്ന ഫ്രഞ്ച് കൊളോണിയൽ അധികാരികളും ഡാങ്‌ഗ്രേക് പർവതനിരയുടെ നീർത്തടരേഖയെ കൂടുതലായി പിന്തുടരുന്നതിന് തങ്ങളുടെ പരസ്പര അതിർത്തി നിർണ്ണയിക്കാൻ ഒരു സംയുക്ത കമ്മീഷൻ രൂപീകരിച്ചു. ഇതിന്റെ ഫലമായി പ്രെ വിഹിയർ ക്ഷേത്രവും പരസരവും തായ്‌ലൻഡിന്റെ ഭാഗത്തായി. അക്കാലത്ത് കംബോഡിയയുടെ സംരക്ഷകനായിരുന്ന ഫ്രാൻസ്, 1904-ലെ ഫ്രാങ്കോ-സയാമീസ് അതിർത്തി ഉടമ്പടിയിൽ സിയാമുമായി യോജിച്ചു. 1905-ൽ മിക്സഡ് കമ്മീഷൻ സ്ഥാപിതമായി, അത് സയാമും കംബോഡിയയും തമ്മിലുള്ള അതിർത്തി നിർണയം നടത്താനായിരുന്നു. 1907-ൽ, സർവേ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്ക് ശേഷം, അതിർത്തിയുടെ സ്ഥാനം കാണിക്കാൻ ഫ്രഞ്ച് ഉദ്യോഗസ്ഥർ ഒരു ഭൂപടം വരച്ചു. 1907-ൽ ഫ്രഞ്ച് ഭൂമിശാസ്ത്രജ്ഞർ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച ഭൂപടം കംബോഡിയ ഉപയോഗിച്ചു ("അനെക്സ് I മാപ്പ്" എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്നു), ഇതിൽ ക്ഷേത്രം കമ്പോഡിയൻ പ്രദേശത്തു കാണപ്പെടുന്നു. അതേസമയം തായ്‌ലൻഡ് 1904 ലെ ഉടമ്പടിയുടെ വ്യവസ്ഥകൾ ഉപയോഗിച്ചു, അതിൽ വായിക്കുന്നു:

"സയാമിനും കംബോഡിയയ്ക്കും ഇടയിലുള്ള അതിർത്തി ഗ്രേറ്റ് തടാകത്തിന്റെ ഇടത് കരയിൽ നിന്ന് ആരംഭിക്കുന്നു. സ്റ്റംഗ് റോളൂസ് നദിയുടെ വായയിൽ നിന്ന്, അത് സമാന്തരമായി കിഴക്ക് ദിശയിലേക്ക് പോകുന്നു, അത് പ്രെക് കോംപോംഗ് ടിയാം നദിയെ കണ്ടുമുട്ടുന്നത് വരെ, തുടർന്ന് തിരിയുന്നു. വടക്കോട്ട്, ആ മീറ്റിംഗ് പോയിൻ്റിൽ നിന്ന് പ്നോം ഡാങ് റെക്ക് പർവത ശൃംഖല വരെ അത് മെറിഡിയനുമായി ലയിക്കുന്നു ഒരു വശത്ത് നാം സെന്നിന്റെയും മേക്കോങ്ങിന്റെയും നദീതടങ്ങളും മറുവശത്ത് നാം മൗൺ, പ്നോം പഡാങ് ശൃംഖലയിൽ ചേരുന്നു, 1893 ഒക്‌ടോബർ 3 ലെ ഉടമ്പടിയുടെ ആർട്ടിക്കിൾ 1 അനുസരിച്ച് മെക്കോംഗ് സിയാം രാജ്യത്തിന്റെ അതിർത്തിയായി തുടരുന്നു.

ഇത് ക്ഷേത്രം തായ് പ്രദേശത്തിനുള്ളിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നതായി കണക്കാക്കുന്നു.

എന്നിരുന്നാലും, തത്ഫലമായുണ്ടാകുന്ന ടോപ്പോഗ്രാഫിക് മാപ്പ്, 1962 ലെ അന്താരാഷ്ട്ര നീതിന്യായ കോടതി (ICJ) വിധിയിൽ ഉപയോഗിക്കാനായി സയാമീസ് അധികാരികൾക്ക് അയച്ചു. ഒരു വിശദീകരണവുമില്ലാതെ രേഖ വ്യതിചലിച്ചു കൊണ്ട് പ്രെ വിഹിയർ ഏരിയയിലെ ജലാശയത്തിനരികിൽ നിന്ന് ക്ഷേത്രത്തിന്റെ എല്ലാ ഭാഗങ്ങളും കംബോഡിയൻ ഭാഗത്തേയ്ക്ക് സ്ഥാപിച്ചു .

1954-ൽ കംബോഡിയയിൽ നിന്ന് ഫ്രഞ്ച് സൈന്യം പിൻവാങ്ങിയതിനെത്തുടർന്ന്, അവരുടെ അവകാശവാദം നടപ്പിലാക്കുന്നതിനായി തായ് സൈന്യം ക്ഷേത്രം കൈവശപ്പെടുത്തി. കംബോഡിയ പ്രതിഷേധിക്കുകയും 1959-ൽ ICJ യോട് ക്ഷേത്രവും ചുറ്റുമുള്ള ഭൂമിയും കമ്പോഡിയൻ പ്രദേശത്താണെന്ന് വിധിക്കാൻ ആവശ്യപ്പെടുകയും ചെയ്തു. ഈ കേസ് ഇരു രാജ്യങ്ങളിലും രാഷ്ട്രീയ പ്രശ്‌നമായി മാറി. നയതന്ത്ര ബന്ധങ്ങൾ വിച്ഛേദിക്കപ്പെട്ടു. ഇരു സർക്കാരുകളും ബലപ്രയോഗത്തിലൂടെ ഭീഷണി മുഴക്കി.

കോടതി നടപടികൾ സാംസ്കാരിക പൈതൃകത്തെക്കുറിച്ചോ ഖെമർ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ പിൻഗാമിയായിത്തീർന്ന സംസ്ഥാനത്തെക്കുറിച്ചോ അല്ല, മറിച്ച് 1907-ലെ ഭൂപടത്തിന് സയാമിന്റെ ദീർഘകാല സ്വീകാര്യതയെക്കുറിച്ചായിരുന്നു. കംബോഡിയയ്ക്ക് വേണ്ടി ഹേഗിൽ വാദിച്ചത് മുൻ യുഎസ് സ്റ്റേറ്റ് സെക്രട്ടറി ഡീൻ അച്ചെസണായിരുന്നു. അതേസമയം തായ്‌ലൻഡിന്റെ നിയമസംഘത്തിൽ മുൻ ബ്രിട്ടീഷ് അറ്റോർണി ജനറൽ സർ ഫ്രാങ്ക് സോസ്‌കിസും ഉൾപ്പെടുന്നു. ക്ഷേത്രം കംബോഡിയൻ മണ്ണിലാണെന്ന് കാണിക്കുന്ന ഭൂപടം ആധികാരിക രേഖയാണെന്ന് കംബോഡിയ വാദിച്ചു. ഭൂപടം അസാധുവാണെന്നും ഇത് ബോർഡർ കമ്മീഷന്റെ ഔദ്യോഗിക രേഖയല്ലെന്നും തായ്‌ലൻഡിലെ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഭൂരിഭാഗവും സ്ഥാപിക്കുന്ന അതിർത്തി നീർത്തടരേഖ പിന്തുടരുമെന്ന കമ്മീഷന്റെ പ്രവർത്തന തത്വം ഇത് വ്യക്തമായി ലംഘിക്കുന്നുവെന്നും തായ്‌ലൻഡ് വാദിച്ചു. കംബോഡിയൻ ഭാഗത്ത് നിന്ന് കുത്തനെയുള്ള മലഞ്ചെരിവ് അളക്കുന്നതിനുള്ള വലിയ ബുദ്ധിമുട്ട് കാരണം, മാപ്പ് തെറ്റാണെന്ന് തായ്‌ലൻഡ് മനസ്സിലാക്കാത്തതിനാലും നേരത്തെ ഭൂപടത്തിലെ ക്രമക്കേടിനെതിരെ തായ്‌ലൻഡ് പ്രതിഷേധിക്കാത്തതിനാലും തായ് അധികാരികൾക്ക് ക്ഷേത്രത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ കൈവശാവകാശം കുറച്ച് കാലത്തേക്ക് ഉണ്ടായിരുന്നു.

ICJ വിധി

1962 ജൂൺ 15 ന്, ICJ 9 മുതൽ 3 വരെ ക്ഷേത്രം കംബോഡിയയുടേതാണെന്നും അവിടെ നിലയുറപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന എല്ലാ സൈനികരെയും പിൻവലിക്കാൻ തായ്‌ലൻഡ് ബാധ്യസ്ഥമാണെന്നും 7 മുതൽ 5 വരെ വോട്ടെടുപ്പിൽ ക്ഷേത്രത്തിൽ നിന്ന് നീക്കം ചെയ്ത തായ്‌ലൻഡ്ന്റെ പക്കലുള്ള ശിൽപങ്ങൾ പോലുള്ള പുരാവസ്തുക്കൾ തിരികെ നൽകണമെന്നും വിധിച്ചു. ഇത് ഉടമ്പടി പ്രകാരം മിക്സഡ് കമ്മീഷന്റെ പ്രവർത്തനമല്ലാത്തതു കാരണം അനെക്സ് I മാപ്പ് ഇരു കക്ഷികളെയും ബന്ധിപ്പിച്ചില്ല. എന്നിരുന്നാലും, രണ്ട് കക്ഷികളും ഭൂപടം സ്വീകരിച്ചു, അതിനാൽ അതിലെ അതിർത്തി രേഖയ്ക്ക് ഒരു ബൈൻഡിംഗ് സ്വഭാവമുണ്ടായിരുന്നു. ഭൂപടം വരച്ച് അഞ്ച് പതിറ്റാണ്ടിലേറെയായി, ക്ഷേത്രത്തിന്റെ സ്ഥാനം ചിത്രീകരിക്കുന്നതിന് സയാമീസ്/തായ് അധികാരികൾ വിവിധ അന്താരാഷ്ട്ര ഫോറങ്ങളിൽ എതിർപ്പ് പ്രകടിപ്പിച്ചിട്ടില്ലെന്ന് കോടതി അതിന്റെ തീരുമാനത്തിൽ ചൂണ്ടിക്കാട്ടി. 1930-ൽ ഒരു ഫ്രഞ്ച് കൊളോണിയൽ ഉദ്യോഗസ്ഥൻ സയാമീസ് പണ്ഡിതനും സർക്കാർ വ്യക്തിയുമായ പ്രിൻസ് ഡാംറോങ്ങിനെ ക്ഷേത്രത്തിൽ സ്വീകരിച്ചപ്പോൾ അവർ എതിർത്തുമില്ല (ഒരുപക്ഷേ, ഭൂപടം തെറ്റാണെന്ന് തായ്‌ലൻഡുകാർ മനസ്സിലാക്കുന്നതിന് മുമ്പ്). ക്വി ടാസെറ്റ് കൺസെൻറൈർ വിഡെതുർ സി ലോക്കി ഡെബ്യൂസെറ്റ് എസി പൊട്ടുയിസെറ്റ് ("നിശബ്ദനായവൻ സമ്മതിക്കുന്നു") എന്ന നിയമ തത്വമനുസരിച്ച്, അതിർത്തി ഉടമ്പടിയുടെ മറ്റ് ഭാഗങ്ങൾ തായ്‌ലൻഡ് അംഗീകരിക്കുകയും പ്രയോജനം നേടുകയും ചെയ്തുവെന്ന് കോടതി വിധിച്ചു. ഇവയും മറ്റ് പ്രവൃത്തികളും ഉപയോഗിച്ച്, തായ്‌ലൻഡ് ഭൂപടം അംഗീകരിച്ചതോടെ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഉടമ കംബോഡിയയായി മാറി .

"എന്നിരുന്നാലും, അതിർത്തി നിർണ്ണയ ജോലിയുടെ പരിണതഫലം പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതിനായാണ് ഭൂപടങ്ങൾ സയാമീസ് ഗവൺമെൻ്റിനെ അറിയിച്ചതെന്ന് രേഖയിൽ നിന്ന് വ്യക്തമാണ്. കാരണം സയാമീസ് അധികാരികളുടെ ഭാഗത്തുനിന്ന് ഒരു പ്രതികരണവും അന്നോ വർഷങ്ങളോളമോ ഉണ്ടായിട്ടില്ലാത്തതിനാൽ, അപ്പോഴോ വർഷങ്ങളോളമോ, അവർ സമ്മതിച്ചുവെന്ന് കരുതണം. ബാങ്കോക്കിലെ ഫ്രഞ്ച് മന്ത്രിക്ക് നന്ദി അറിയിച്ച സയാമീസ് ആഭ്യന്തര മന്ത്രിയായ ഡാംറോംഗ് രാജകുമാരനും പ്രീ വിഹീറിനെ കുറിച്ച് അറിയാവുന്ന സയാമീസ് പ്രവിശ്യാ ഗവർണർമാരോടും ഭൂപടങ്ങൾ സയാമീസ് കമ്മീഷനിലെ അംഗങ്ങൾ കാണിച്ചെങ്കിലും അവർ ഒന്നും പറഞ്ഞില്ല. സയാമീസ് അധികാരികൾ അനെക്സ് I മാപ്പ് അന്വേഷണമില്ലാതെ സ്വീകരിച്ചാൽ, അവരുടെ സമ്മതത്തിന്റെ യാഥാർത്ഥ്യത്തെ തെറ്റിദ്ധരിപ്പിക്കുന്ന ഒരു തെറ്റും അവർക്ക് ഇപ്പോൾ പറയാൻ കഴിയില്ല.

1958-ൽ ബാങ്കോക്കിൽ കംബോഡിയയുമായി നടത്തിയ ചർച്ചകൾക്ക് മുമ്പ് സയാമീസ് ഗവൺമെൻ്റും പിന്നീട് തായ് ഗവൺമെൻ്റും അനെക്സ് I മാപ്പിനെക്കുറിച്ച് ഒരു ചോദ്യവും ഉന്നയിച്ചിരുന്നില്ല. എന്നാൽ 1934-1935-ൽ, മാപ്പ് ലൈനും യഥാർത്ഥ രേഖയും തമ്മിൽ സർവ്വേ ഒരു വ്യത്യാസം ഉണ്ടാക്കി. ക്ഷേത്രം തായ്‌ലൻഡിലാണെന്ന് കാണിക്കുന്ന നീർത്തടവും മറ്റ് ഭൂപടങ്ങളും നിർമ്മിച്ചു. എന്നിരുന്നാലും തായ്‌ലൻഡ് ക്ഷേത്രം തുടർന്നും ഉപയോഗിക്കുകയും കംബോഡിയയിൽ കിടക്കുന്നതായി കാണിക്കുന്ന ഭൂപടങ്ങൾ പ്രസിദ്ധീകരിക്കുകയും ചെയ്തു. മാത്രമല്ല, നിലവിലുള്ള അതിർത്തികൾ സ്ഥിരീകരിച്ച 1925, 1937 ഫ്രാങ്കോ-സയാമീസ് ഉടമ്പടികൾക്കായുള്ള ചർച്ചകളിലും 1947 ൽ വാഷിംഗ്ടണിൽ ഫ്രാങ്കോ-സയാമീസ് അനുരഞ്ജന കമ്മീഷനുമുമ്പിൽ തായ്‌ലൻഡ് നിശബ്ദമായിരുന്നു. തണ്ണീർത്തടരേഖയുമായുള്ള കത്തിടപാടുകൾ പരിഗണിക്കാതെ, ഭൂപടത്തിൽ വരച്ചതിനാൽ തായ്‌ലൻഡ് പ്രീ വിഹീറിലെ അതിർത്തി സ്വീകരിച്ചുവെന്നതാണ് സ്വാഭാവിക അനുമാനം.. "

ഓസ്‌ട്രേലിയൻ ജഡ്ജി സർ പെർസി സ്പെൻഡർ കോടതിയിൽ ന്യൂനപക്ഷത്തിന് വേണ്ടി കടുത്ത വിയോജിപ്പ് എഴുതി, എന്നിരുന്നാലും, 1949-ൽ തായ്‌ലൻഡ് ക്ഷേത്രത്തിൽ സൈനിക നിരീക്ഷകരെ നിലയുറപ്പിച്ചപ്പോൾ പോലും ഫ്രഞ്ച് സർക്കാർ തായ് "അംഗീകരണം" അല്ലെങ്കിൽ സ്വീകാര്യത ഒരിക്കലും പരാമർശിച്ചിട്ടില്ലെന്ന് ചൂണ്ടിക്കാട്ടി. നേരെമറിച്ച്, തങ്ങളുടെ ഭൂപടം ശരിയാണെന്നും ക്ഷേത്രം പ്രകൃതിദത്തമായ നീർത്തടത്തിന്റെ ഭാഗത്താണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നതെന്നും ഫ്രാൻസ് എപ്പോഴും ശഠിച്ചു (അത് വ്യക്തമായി അങ്ങനെയല്ല). സ്പെൻഡറിന്റെ അഭിപ്രായത്തിൽ ഫ്രാൻസിനോട് പ്രതിഷേധിക്കാതെ തന്നെ തായ്‌ലൻഡ് സ്വന്തം ഭൂപടങ്ങൾ പരിഷ്‌ക്കരിച്ചു. സ്പെൻഡർ പറഞ്ഞു:

എന്റെ അഭിപ്രായത്തിൽ, മിക്‌സഡ് കമ്മീഷൻ ഡാംഗ്രെക്കിനെ അതിർത്തി നിർണ്ണയം ചെയ്‌താലും ഇല്ലെങ്കിലും, സത്യം, ആ പർവതനിരയിലെ അതിർത്തിരേഖ ഇന്ന് നീർത്തടത്തിന്റെ രേഖയാണ്. എന്നിരുന്നാലും, തണ്ണീർത്തടത്തിന്റെ രേഖയല്ല, ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നിർണായകമായ പ്രദേശത്ത് തികച്ചും വ്യത്യസ്തമായ ഒരു അതിർത്തിരേഖ കോടതി ശരിവച്ചു. ഇത് തിരിച്ചറിയൽ അല്ലെങ്കിൽ അംഗീകരിക്കൽ എന്ന ആശയങ്ങളുടെ പ്രയോഗത്തിൽ അതിൽ ന്യായീകരണം കണ്ടെത്തുന്നു.

കോടതിയോടുള്ള അഗാധമായ ബഹുമാനത്തോടെ, എന്റെ വിധിയിൽ, ഈ ആശയങ്ങളുടെ തെറ്റായ പ്രയോഗത്തിന്റെയും അവയുടെ അനുവദനീയമല്ലാത്ത വിപുലീകരണത്തിന്റെയും ഫലമായി, ഉടമ്പടിയിലൂടെയും ബോഡിയുടെ തീരുമാനത്തിലൂടെയും, പ്രദേശം, പരമാധികാരം എന്നിവ പറയാൻ ഞാൻ ബാധ്യസ്ഥനാണ്. അതിർത്തി രേഖ നിർണ്ണയിക്കാൻ ഉടമ്പടി പ്രകാരം നിയമിക്കപ്പെട്ടത് തായ്‌ലൻഡിന്റെതാണെങ്കിലും ഇത് ഇപ്പോൾ കംബോഡിയയിൽ നിക്ഷിപ്തമാണ്.

രോഷത്തോടെയാണ് തായ്‌ലൻഡ് പ്രതികരിച്ചത്. സൗത്ത് ഈസ്റ്റ് ഏഷ്യ ട്രീറ്റി ഓർഗനൈസേഷന്റെ യോഗങ്ങൾ ബഹിഷ്‌കരിക്കുമെന്ന് തായ്‌ലൻഡ് പ്രഖ്യാപിച്ചു, തർക്കത്തിൽ കംബോഡിയയോടുള്ള യുഎസിന്റെ പക്ഷപാതത്തിൽ പ്രതിഷേധിക്കാനാണ് ഈ നടപടിയെന്ന് തായ് ഉദ്യോഗസ്ഥർ പറഞ്ഞു. തെളിവായി, കംബോഡിയയുടെ അഭിഭാഷകനെന്ന നിലയിൽ അച്ചെസണിന്റെ പങ്ക് തായ് ഉദ്യോഗസ്ഥർ ഉദ്ധരിച്ചു; കംബോഡിയയിൽ ഏർപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ഒരു സ്വകാര്യ അറ്റോർണി എന്ന നിലയിലാണ് അച്ചെസൺ പ്രവർത്തിക്കുന്നതെന്ന് യു.എസ്. സർക്കാർ മറുപടി നൽകി. വിധിയിൽ പ്രതിഷേധിച്ച് തായ്‌ലൻഡിൽ വൻ പ്രതിഷേധ പ്രകടനങ്ങൾ നടന്നു. തായ്‌ലൻഡ് ഒടുവിൽ പിൻവാങ്ങുകയും സൈറ്റ് കംബോഡിയയിലേക്ക് മാറ്റാൻ സമ്മതിക്കുകയും ചെയ്തു. ക്ഷേത്രത്തിൽ പാറിപ്പറന്നിരുന്ന തായ് ദേശീയ പതാക താഴ്ത്തുന്നതിനു പകരം, തായ് പട്ടാളക്കാർ തൂൺ കുഴിച്ച് നീക്കം ചെയ്തു. സമീപത്തെ മോർ ഐ ഡേങ് മലഞ്ചെരിവിലാണ് ഈ തൂൺ സ്ഥാപിച്ചത് . പതാക ഇപ്പോഴും പറന്നുകൊണ്ടിരിക്കുന്നു. 1963 ജനുവരിയിൽ, 1,000-ത്തോളം ആളുകൾ പങ്കെടുത്ത ചടങ്ങിൽ കംബോഡിയ ഔദ്യോഗികമായി സ്ഥലം ഏറ്റെടുത്തു. അവരിൽ പലരും കമ്പോഡിയൻ ഭാഗത്ത് നിന്ന് മലഞ്ചെരിവിന്റെ മുകളിലേക്ക് കയറാൻ ശ്രമിച്ചു. കംബോഡിയയുടെ നേതാവായ സിഹാനൂക്ക് രാജകുമാരൻ ഒരു മണിക്കൂർ മലഞ്ചെരുവിലൂടെ നടന്നു. തുടർന്ന് ബുദ്ധ സന്യാസിമാർക്ക് വഴിപാടുകൾ നൽകി. ചടങ്ങിൽ അദ്ദേഹം അനുരഞ്ജനത്തിന്റെ ആംഗ്യം കാണിച്ചു. എല്ലാ തായ്‌ലൻഡുകാർക്കും വിസയില്ലാതെ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാൻ കഴിയുമെന്നും, സൈറ്റിൽ നിന്ന് എടുത്തുകൊണ്ടുപോയ ഏതെങ്കിലും പുരാവസ്തുക്കൾ തായ്‌ലൻഡിന് സൂക്ഷിക്കാൻ സ്വാതന്ത്ര്യമുണ്ടെന്നും പ്രഖ്യാപിച്ചു.

ആഭ്യന്തരയുദ്ധം

ഇതും കാണുക: കംബോഡിയൻ ആഭ്യന്തരയുദ്ധം

കംബോഡിയയിൽ ആഭ്യന്തരയുദ്ധം 1970-ൽ ആരംഭിച്ചു. ഒരു പാറയുടെ മുകളിലുള്ള ക്ഷേത്രത്തിന്റെ സ്ഥാനം സൈനികമായി എളുപ്പത്തിൽ പ്രതിരോധിക്കാവുന്നതായിരുന്നു. താഴെയുള്ള സമതലം കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് ശക്തികളുടെ കീഴിലായതിനുശേഷവും ഫ്നാം പെനിലെ ലോൺ നോൾ സർക്കാരിനോട് വിശ്വസ്തരായ സൈനികർ ആഭ്യന്തരയുദ്ധം തുടർന്നു.

1975 ഏപ്രിലിൽ ഖെമർ റൂജ് ഫ്നാം പെൻ പിടിച്ചടക്കിയെങ്കിലും, ഖെമർ റിപ്പബ്ലിക്കിന്റെ തകർച്ചയ്ക്ക് ശേഷവും പ്രീ വിഹറിലെ ഖമർ ദേശീയ സായുധ സേന സൈനികർ പിടിച്ചുനിൽക്കുന്നത് തുടർന്നു. ക്ഷേത്രം പിടിച്ചെടുക്കാൻ ഖെമർ റൂജ് പലതവണ പരാജയപ്പെട്ടു, തുടർന്ന് 1975 മെയ് 22 ന് പാറയിൽ ഷെല്ലെറിഞ്ഞും സ്കെയിൽ ചെയ്തും പ്രതിരോധക്കാരെ വഴിതിരിച്ചുവിട്ടും വിജയിച്ചതായി തായ് ഉദ്യോഗസ്ഥർ അക്കാലത്ത് റിപ്പോർട്ട് ചെയ്തു. പ്രതിരോധക്കാർ അതിർത്തി കടന്ന് തായ് അധികാരികൾക്ക് കീഴടങ്ങി.

1978 ഡിസംബറിൽ കംബോഡിയയിൽ വിയറ്റ്നാമീസ് സൈന്യം ഖമർ റൂഷിനെ അട്ടിമറിക്കാൻ ആക്രമിച്ചപ്പോൾ വീണ്ടും പൂർണ്ണ തോതിലുള്ള യുദ്ധം ആരംഭിച്ചു. ഖമർ റൂഷ് സൈന്യം അതിർത്തി പ്രദേശങ്ങളിലേക്ക് പിൻവാങ്ങി. 1978 ജനുവരിയിൽ, വിയറ്റ്നാമീസ് ക്ഷേത്രത്തിൽ തമ്പടിച്ചിരിക്കുന്ന ഖമർ റൂഷ് സൈനികരെ ആക്രമിച്ചതായി റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യപ്പെട്ടു. എന്നാൽ ക്ഷേത്രത്തിന് കേടുപാടുകൾ സംഭവിച്ചതായി റിപ്പോർട്ടില്ല. അധിനിവേശത്തിനുശേഷം വൻതോതിൽ കംബോഡിയൻ അഭയാർത്ഥികൾ തായ്‌ലൻഡിലേക്ക് പ്രവേശിച്ചു. 1980-കളിലും 1990-കളിലും കംബോഡിയയിൽ ഗറില്ലാ യുദ്ധം തുടർന്നതോടെ പ്രീ വിഹീറിലേക്കുള്ള പ്രവേശനം തടസ്സപ്പെട്ടു. 1992-ൽ ഈ ക്ഷേത്രം പൊതുജനങ്ങൾക്കായി തുറന്നുകൊടുത്തു, അടുത്ത വർഷം ഖമർ റൂജ് പോരാളികൾ വീണ്ടും കൈവശപ്പെടുത്തി. 1998 ഡിസംബറിൽ, അവസാനത്തെ ഗറില്ലാ സേനയെന്ന് പറയപ്പെടുന്ന നൂറുകണക്കിന് ഖമർ റൂജ് സൈനികർ നോം പെൻ സർക്കാരിന് കീഴടങ്ങാൻ സമ്മതിച്ച ചർച്ചകളുടെ വേദിയായിരുന്നു ഈ ക്ഷേത്രം.

1998 അവസാനത്തോടെ തായ് ഭാഗത്ത് നിന്നുള്ള സന്ദർശകർക്കായി ക്ഷേത്രം വീണ്ടും തുറന്നു.

കംബോഡിയൻ അഭയാർത്ഥികളെ പുറത്താക്കൽ

പ്രധാന ലേഖനം: ഡാംഗ്രെക് വംശഹത്യ

External videos
	വിഹിയറിൽ കംബോഡിയൻ അഭയാർത്ഥിയായിരുന്ന പിതാവിന്റെ അനുഭവങ്ങളെക്കുറിച്ച് ജെയിംസ് ടെയിങ്ങിന്റെ 'ഗോസ്റ്റ് മൗണ്ടൻ' എന്ന ഡോക്യുമെൻ്ററിയിൽ qa-james-taing ചോദ്യോത്തരങ്ങൾ, C-SPAN

1979 ജൂൺ 12 ന്, സൈനിക അട്ടിമറിയിലൂടെ തായ്‌ലൻഡിൽ അധികാരത്തിൽ വന്ന ജനറൽ ക്രിയാങ്‌സാക് ചോമനന്റെ സർക്കാർ, ബാങ്കോക്കിലെ വിദേശ എംബസികളെ അറിയിച്ചു. ധാരാളം കമ്പോഡിയൻ അഭയാർത്ഥികളെ പുറത്താക്കാൻ പോകുകയാണ്. 1,200 അഭയാർഥികളെ അവരുടെ രാജ്യങ്ങളിൽ പുനരധിവസിപ്പിക്കാൻ അമേരിക്ക, ഫ്രാൻസ്, ഓസ്‌ട്രേലിയ എന്നീ രാജ്യങ്ങളിലെ ഗവൺമെന്റുകളെ അദ്ദേഹം അനുവദിക്കും. അമേരിക്കൻ എംബസിയുടെ അഭയാർത്ഥി കോർഡിനേറ്റർ ലയണൽ റോസൻബ്ലാറ്റ്, ബാങ്കോക്കിലെ ഫ്രഞ്ച് വ്യവസായി യെവെറ്റ് പിയർപയോളി, ഓസ്‌ട്രേലിയൻ, ഫ്രഞ്ച് സർക്കാരുകളുടെ പ്രതിനിധികൾ എന്നിവർ അന്നു രാത്രി അഭയാർഥികളെ തിരഞ്ഞെടുക്കാൻ അതിർത്തിയിലേക്ക് കുതിച്ചു. മൂന്ന് മണിക്കൂറുകൾക്കുള്ളിൽ, അരണ്യപ്രത്തേത് പട്ടണത്തിലെ ബുദ്ധക്ഷേത്രമായ വാട്ട് കോയിലെ (വാട്ട് ചനാ ചൈശ്രീ) മുള്ളുകമ്പിക്ക് പിന്നിൽ തായ് സൈനികർ തടവിലാക്കിയ ആയിരക്കണക്കിന് അഭയാർത്ഥികളിൽ നിന്ന് 1,200 അഭയാർത്ഥികളെ പുനരധിവാസത്തിനായി വിദേശികൾ തിരഞ്ഞെടുത്ത് ബസുകളിൽ കയറ്റി ബാങ്കോക്കിലേക്ക് പോയി. ബാക്കിയുള്ള അഭയാർത്ഥികളെ പിന്നീട് ആട്ടിയോടിച്ചു. അവരുടെ ലക്ഷ്യസ്ഥാനം അജ്ഞാതമായി. പല സ്ഥലങ്ങളിൽ നിന്നും അഭയാർത്ഥികളെ ശേഖരിച്ച് പ്രീ വിഹീറിലേക്ക് അയച്ചതായി പിന്നീട് കണ്ടെത്തി. ഒരു അമേരിക്കൻ എംബസി ഉദ്യോഗസ്ഥൻ ക്ഷേത്രത്തിലേക്കുള്ള അഴുക്കുചാലിലെ മരത്തിന്റെ ചുവട്ടിൽ നിന്നുകൊണ്ട് ബസുകൾ എണ്ണിയതിൽ നിന്ന് ഏകദേശം 42,000 കംബോഡിയക്കാരെ ക്ഷേത്രത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുപോയതായി കണക്കാക്കുന്നു.

താഴെയുള്ള കംബോഡിയൻ സമതലങ്ങൾക്ക് അഭിമുഖമായി 2,000 അടി ഉയരമുള്ള എസ്‌കാർപ്‌മെൻ്റിന്റെ മുകളിലാണ് പ്രെ വിഹിയർ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. അഭയാർത്ഥികളെ ബസുകളിൽ നിന്ന് ഇറക്കി കുത്തനെയുള്ള മലഞ്ചെരിവിലേക്ക് തള്ളിയിടുകയായിരുന്നു. “പിന്തുടരാൻ ഒരു വഴിയുമില്ല,” ഒരാൾ പറഞ്ഞു. "ഞങ്ങൾക്ക് താഴേക്ക് പോകേണ്ട വഴി ഒരു പാറക്കെട്ട് മാത്രമായിരുന്നു. ചിലർ മലയുടെ മുകളിൽ ഒളിച്ചിരുന്ന് രക്ഷപ്പെട്ടു. മറ്റുള്ളവരെ വെടിവയ്ക്കുകയോ പാറക്കെട്ടിന് മുകളിലൂടെ തള്ളുകയോ ചെയ്തു. മിക്ക ആളുകളും വള്ളികൾ കയറാക്കി കെട്ടി താഴേക്ക് ഇറങ്ങാൻ തുടങ്ങി. കുട്ടികളെ അവരുടെ മുതുകിലും നെഞ്ചിലും കെട്ടിയിട്ട് ആളുകൾ ഇറങ്ങിയപ്പോൾ പടയാളികൾ പാറക്കെട്ടിന് മുകളിലൂടെ വലിയ പാറകൾ അവർക്കുനേരെ എറിഞ്ഞു.

3,000 കംബോഡിയക്കാർ പുഷ്‌ബാക്കിൽ മരിച്ചതായും 7,000 പേരെ കണ്ടെത്താനായില്ലെന്നും യുഎൻ അഭയാർത്ഥികൾക്കായുള്ള ഹൈക്കമ്മീഷണർ പിന്നീട് കണക്കാക്കി. ലക്ഷക്കണക്കിന് കംബോഡിയൻ അഭയാർത്ഥികളുടെ ഭാരം തന്റെ സർക്കാർ ഒറ്റയ്ക്ക് വഹിക്കില്ലെന്ന് അന്താരാഷ്ട്ര സമൂഹത്തിന് തെളിയിക്കുക എന്നതായിരുന്നു ഈ ക്രൂരമായ ഓപ്പറേഷനിൽ ജനറൽ ക്രിയാൻസാക്കിന്റെ വ്യക്തമായ ലക്ഷ്യം. അങ്ങനെയാണെങ്കിലും, അടുത്ത ഡസൻ വർഷത്തേക്ക്, യുഎൻ, പാശ്ചാത്യ രാജ്യങ്ങൾ തായ്‌ലൻഡിലെ കംബോഡിയൻ അഭയാർത്ഥികളെ പരിപാലിക്കുന്നതിനും മറ്റ് രാജ്യങ്ങളിൽ പുനരധിവസിപ്പിക്കുന്നതിനും കംബോഡിയക്കാർക്ക് സുരക്ഷിതമായി സ്വന്തം രാജ്യത്തേക്ക് മടങ്ങാനുള്ള മാർഗങ്ങൾ ആവിഷ്‌കരിക്കുന്നതിനുമായി സർക്കാർ പണം നൽകും.

ലോക പൈതൃക സ്ഥലം

ശിവൻ അർജ്ജുനനോട് യുദ്ധം ചെയ്യുന്ന ലിൻ്റൽ, ഗോപുര മൂന്ന്

2008 ജൂലൈ 8 ന്, ലോക പൈതൃക സമിതി, തായ്‌ലൻഡിൽ നിന്നുള്ള നിരവധി പ്രതിഷേധങ്ങൾക്കിടയിലും, മറ്റ് 26 സ്ഥലങ്ങൾക്കൊപ്പം പ്രസാത് പ്രേ വിഹീറിനെ ലോക പൈതൃക പട്ടികയിലേക്ക് ചേർക്കാൻ തീരുമാനിച്ചു. കാരണം ഭൂപടത്തിൽ ക്ഷേത്രത്തിന് സമീപമുള്ള തർക്കഭൂമിയുടെ കംബോഡിയൻ ഉടമസ്ഥാവകാശം സൂചിപ്പിച്ചിരുന്നു. പൈതൃക പട്ടികപ്പെടുത്തൽ പ്രക്രിയ ആരംഭിച്ചപ്പോൾ, യുനെസ്കോയുടെ ലോക പൈതൃക ലിഖിതത്തിനായി അപേക്ഷിക്കാനുള്ള ആഗ്രഹം കംബോഡിയ പ്രഖ്യാപിച്ചു. തായ്‌ലൻഡ് ഇത് ഒരു കൂട്ടായ ശ്രമത്തിൽ പ്രതിഷേധിച്ചു. 2007ൽ യുനെസ്കോ അതിന്റെ യോഗത്തിൽ ചർച്ച മാറ്റിവച്ചു. ഇതിനെത്തുടർന്ന്, കംബോഡിയയും തായ്‌ലൻഡും പ്രെ വിഹിയർ ക്ഷേത്രത്തിന് "മികച്ച സാർവത്രിക മൂല്യം" ഉണ്ടെന്നും അത് എത്രയും വേഗം ലോക പൈതൃക പട്ടികയിൽ ഉൾപ്പെടുത്തണമെന്നും പൂർണ്ണ സമ്മതത്തിലായിരുന്നു. തായ്‌ലൻഡിന്റെ സജീവ പിന്തുണയോടെ 2008-ലെ ലോക പൈതൃക സമിതിയുടെ 32-ാമത് സെഷനിൽ കംബോഡിയ ഔദ്യോഗിക ലിഖിതങ്ങൾക്കായി സ്ഥലം നിർദ്ദേശിക്കണമെന്ന് ഇരു രാജ്യങ്ങളും സമ്മതിച്ചു. ഇത് നിർദ്ദിഷ്ട ലിഖിതത്തിനായി പ്രദേശത്തിന്റെ ഭൂപടം വീണ്ടും വരയ്ക്കുന്നതിന് കാരണമായി. ക്ഷേത്രവും അതിന്റെ തൊട്ടടുത്ത ചുറ്റുപാടുകളും മാത്രം അവശേഷിപ്പിച്ചു. എന്നിരുന്നാലും, തായ്‌ലൻഡിന്റെ രാഷ്ട്രീയ പ്രതിപക്ഷം ഈ പരിഷ്‌കരിച്ച പദ്ധതിക്കെതിരെ ആക്രമണം നടത്തി (ആധുനിക ചരിത്രവും ഉടമസ്ഥാവകാശ തർക്കവും കാണുക), പ്രെ വിഹീറിനെ ഉൾപ്പെടുത്തുന്നത് ക്ഷേത്രത്തിന് സമീപമുള്ള അതിക്രമിക്കൽ തർക്ക പ്രദേശത്തെ "ഇല്ലാതാക്കാൻ" കഴിയുമെന്ന് അവകാശപ്പെട്ടു. ആഭ്യന്തര രാഷ്ട്രീയ സമ്മർദ്ദത്തിന് മറുപടിയായി, തായ് ഗവൺമെൻ്റ് പ്രെ വിഹിയർ ക്ഷേത്രത്തെ ലോക പൈതൃക സൈറ്റിൽ പട്ടികപ്പെടുത്തുന്നതിനുള്ള ഔപചാരിക പിന്തുണ പിൻവലിച്ചു. ഔദ്യോഗിക തായ് പ്രതിഷേധങ്ങൾക്കിടയിലും കംബോഡിയ അപേക്ഷയിൽ തുടരുകയും 2008 ജൂലൈ 7-ന് വിജയിക്കുകയും ചെയ്തു.

2008 മുതൽ ഉടമസ്ഥാവകാശം സംബന്ധിച്ച തർക്കങ്ങൾ

പ്രധാന ലേഖനം: കംബോഡിയൻ-തായ് അതിർത്തി തർക്കം

2011-ൽ ICJ ഭരിക്കുന്ന ക്ഷേത്രത്തിന് ചുറ്റുമുള്ള താൽക്കാലിക സൈനികവൽക്കരിക്കപ്പെട്ട മേഖല..

സൈറ്റിനോട് ചേർന്നുള്ള ഭൂമിയെച്ചൊല്ലി കംബോഡിയയും തായ്‌ലൻഡും തമ്മിലുള്ള സംഘർഷം ഇടയ്ക്കിടെ അക്രമങ്ങൾ പൊട്ടിപ്പുറപ്പെടുന്നതിന് കാരണമായി. 2008 ഒക്ടോബറിൽ അത്തരമൊരു സൈനിക ഏറ്റുമുട്ടൽ ഉണ്ടാകുകയും ചെയ്തു.2009 ഏപ്രിലിൽ, തായ് സൈനികർ അതിർത്തിക്കപ്പുറത്ത് നടത്തിയ വെടിവയ്പിൽ ക്ഷേത്രത്തിലെ 66 കല്ലുകൾക്ക് കേടുപാടുകൾ സംഭവിച്ചതായി ആരോപിക്കപ്പെടുന്നു.1962-ൽ ഇന്റർനാഷണൽ കോർട്ട് ഓഫ് ജസ്റ്റിസ് ഉപയോഗിച്ച 1907-ലെ ഫ്രഞ്ച് ഭൂപടത്തിൽ കാണിച്ചിരിക്കുന്ന വരയ്ക്ക് പകരം പ്രകൃതിദത്ത ജലാശയത്തെ അന്താരാഷ്ട്ര അതിർത്തിയായി ചിത്രീകരിച്ചതിന് 2010 ഫെബ്രുവരിയിൽ, കമ്പോഡിയൻ ഗവൺമെൻ്റ് ഗൂഗിൾ മാപ്‌സിൽ ഒരു ഔപചാരിക പരാതി ഫയൽ ചെയ്തു.

2011 ഫെബ്രുവരിയിൽ, തായ് ഉദ്യോഗസ്ഥർ കംബോഡിയയിൽ തർക്കം ചർച്ച ചെയ്തപ്പോൾ, തായ്, കംബോഡിയൻ സൈനികർ തമ്മിൽ ഏറ്റുമുട്ടിയതിനെ തുടർന്ന് ഇരുവശത്തും പരിക്കുകളും മരണങ്ങളും ഉണ്ടായി. സംഘർഷത്തിനിടെ പ്രദേശത്ത് പീരങ്കി ബോംബാക്രമണം നടന്നതോടെ ക്ഷേത്രത്തിന് കേടുപാടുകൾ സംഭവിച്ചതായി കംബോഡിയൻ സർക്കാർ അവകാശപ്പെട്ടു. എന്നിരുന്നാലും, നാശനഷ്ടത്തിന്റെ വ്യാപ്തി നിർണ്ണയിക്കാൻ സൈറ്റിലേക്കുള്ള യുനെസ്കോ ദൗത്യം സൂചിപ്പിക്കുന്നത് നാശം കംബോഡിയൻ, തായ് വെടിവയ്പ്പിന്റെ ഫലമാണുണ്ടായത് എന്നാണ്.] 2011 ഫെബ്രുവരി 4 മുതൽ, ഇരുപക്ഷവും പരസ്പരം പീരങ്കികൾ പ്രയോഗിക്കുകയും അക്രമത്തിന് തുടക്കമിട്ടതിന് ഇരുവരും പരസ്പരം കുറ്റപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു .ഫെബ്രുവരി 5-ന്, U.N.-ന് നൽകിയ ഒരു ഔപചാരിക കത്തിൽ, "സമീപത്തെ തായ് സൈനിക നടപടികൾ 1991-ലെ പാരീസ് സമാധാന ഉടമ്പടി, U.N. ചാർട്ടർ, അന്താരാഷ്ട്ര നീതിന്യായ കോടതിയുടെ 1962-ലെ വിധി എന്നിവ ലംഘിക്കുന്നു" എന്ന് കംബോഡിയ പരാതിപ്പെട്ടു. ഫെബ്രുവരി 6 ന്, ക്ഷേത്രത്തിന് കേടുപാടുകൾ സംഭവിച്ചതായി കംബോഡിയൻ സർക്കാർ അവകാശപ്പെട്ടു. കംബോഡിയയുടെ സൈനിക കമാൻഡർ പറഞ്ഞു: "തായ് പീരങ്കി ബോംബാക്രമണത്തിന്റെ നേരിട്ടുള്ള ഫലമായി ഞങ്ങളുടെ പ്രെ വിഹിയർ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഒരു ഭാഗം തകർന്നു".എന്നിരുന്നാലും, കംബോഡിയൻ പട്ടാളക്കാർ ക്ഷേത്രത്തിനുള്ളിൽ നിന്ന് വെടിയുതിർക്കുകയായിരുന്നുവെന്ന് അവകാശപ്പെടുന്ന തായ് വൃത്തങ്ങൾ ചെറിയ നാശനഷ്ടങ്ങളെ കുറിച്ച് മാത്രമാണ് സംസാരിച്ചത്. രണ്ട് സംസ്ഥാനങ്ങളും ഉൾപ്പെടുന്ന പ്രശ്നത്തിന് മധ്യസ്ഥത വഹിക്കാമെന്ന് ആസിയാൻ വാഗ്ദാനം ചെയ്തു. എന്നിരുന്നാലും, ഉഭയകക്ഷി ചർച്ചകൾക്ക് പ്രശ്നം പരിഹരിക്കാൻ കഴിയുമെന്ന് തായ്‌ലൻഡ് വാദിച്ചു. ഫെബ്രുവരി 5-ന് റൈറ്റ്-വിങ്ങ് പീപ്പിൾസ് അലയൻസ് ഫോർ ഡെമോക്രസി, "രാഷ്ട്രത്തിന്റെ പരമാധികാരം സംരക്ഷിക്കുന്നതിൽ പരാജയപ്പെട്ടതിന്" പ്രധാനമന്ത്രി അഭിസിത് വെജ്ജാജിവയുടെ രാജിക്ക് ആഹ്വാനം ചെയ്തു.2011 ജൂണിൽ പാരീസിൽ നടന്ന യുനെസ്കോ വേൾഡ് ഹെറിറ്റേജ് കൺവെൻഷൻ ക്ഷേത്രത്തിനായുള്ള കംബോഡിയയുടെ മാനേജ്മെൻ്റ് നിർദ്ദേശം അംഗീകരിക്കാൻ സമ്മതിച്ചു. തൽഫലമായി, തായ്‌ലൻഡ് ഈ പരിപാടിയിൽ നിന്ന് പിന്മാറിയതോടെ "ഈ യോഗത്തിൽ നിന്നുള്ള ഒരു തീരുമാനവും ഞങ്ങൾ അംഗീകരിക്കുന്നില്ലെന്ന് പറയാൻ ഞങ്ങൾ പിന്മാറുന്നു" വെന്ന് തായ് പ്രതിനിധി വിശദീകരിച്ചു. 2011 ഫെബ്രുവരിയിൽ കംബോഡിയയിൽ നിന്ന് തായ് സൈനിക സേനയെ പ്രദേശത്ത് നിന്ന് പുറത്താക്കണമെന്ന് അഭ്യർത്ഥിച്ചതിനെത്തുടർന്ന്, ICJ ലെ ജഡ്ജിമാർ, 11-5 വോട്ടിന്, ഇരു രാജ്യങ്ങളും അവരുടെ സൈനിക സേനയെ ഉടൻ പിൻവലിക്കാൻ ഉത്തരവിടുകയും അവരുടെ പോലീസ് സേനയിൽ കൂടുതൽ നിയന്ത്രണങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു. തായ്‌ലൻഡിനും കംബോഡിയയ്ക്കും ഇടയിലുള്ള അതിർത്തി എവിടെയാണ് വരേണ്ടത് എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള അന്തിമ വിധിയെ ഈ ഉത്തരവ് മുൻവിധികളാക്കില്ലെന്ന് കോടതി പറഞ്ഞു. ഇരുരാജ്യങ്ങളുടെയും സൈന്യം പരസ്പരമുള്ള പിൻമാറ്റം അംഗീകരിക്കുന്നതുവരെ തർക്ക പ്രദേശത്ത് നിന്ന് തായ് സൈനികർ പിന്മാറില്ലെന്ന് അഭിസിത് വെജ്ജാജിവ പറഞ്ഞു. "[ഞാൻ] ഒരുമിച്ചുചേർന്ന് സംസാരിക്കുന്നത് ഇരുപക്ഷത്തെയും ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നു", അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു, ഒരു ഏകോപിത പിൻവലിക്കൽ ആസൂത്രണം ചെയ്യാൻ നിലവിലുള്ള ഒരു സംയുക്ത അതിർത്തി കമ്മിറ്റിയാണ് ഉചിതമായ സ്ഥലം എന്ന് അദ്ദേഹം നിർദ്ദേശിച്ചു. ക്ഷേത്രത്തോട് ചേർന്നുള്ള കിഴക്കും പടിഞ്ഞാറും ഉള്ള ഭൂമി (തെക്ക് കംബോഡിയൻ എന്നും വടക്ക് തായ് എന്നും അംഗീകരിച്ചിരുന്നു) കംബോഡിയയുടേതാണെന്നും ആ പ്രദേശത്തുള്ള തായ് സുരക്ഷാ സേന വിട്ടുപോകണമെന്നും 2013 നവംബർ 11-ന് ICJ വിധിച്ചു

വാസ്തുവിദ്യ

ക്ഷേത്ര ഘടനകളുടെ ചിത്രീകരണം

ക്ഷേത്ര ഘടനകളുടെ ഡ്രോയിംഗ്

ഒറ്റ നോട്ടത്തിൽ ആസൂത്രണം ചെയ്യുക

പർവതത്തിന്റെ ആദ്യത്തെ മൂന്ന് നിലകളിലേക്കുള്ള വലിയ ഗോവണിപ്പാതകളും നീളമുള്ള തൂണുകളുള്ള കാൽനടവരമ്പും ഗോപുരയിലേക്ക് നയിക്കുന്നു. മൂന്നാമത്തെയും നാലാമത്തെയും മുകളിലത്തെ നിലയ്ക്കുമിടയിൽ നാഗ ലഘുസ്തംഭശ്രണികളുണ്ട്. അവിടെ, തൂൺനിരകളുള്ള ഗാലറികളിലും പരിസരത്തും മതപരമായ ചടങ്ങുകളും ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങളും നടത്തുന്നു. ലിംഗം പ്രതിഷ്ഠയായിട്ടുള്ള പ്രധാന ശ്രീകോവിലും ഇവിടെയുണ്ട് .

സാമഗ്രികൾ

പ്രീ വിഹീറിന്റെ നിർമ്മാണത്തിന് ഉപയോഗിച്ച സാമഗ്രികളായ ചാര, മഞ്ഞ മണൽക്കല്ലുകൾ പ്രാദേശികമായി ലഭ്യമായിരുന്നു. ടെറാക്കോട്ട ടൈലുകളാൽ പൊതിഞ്ഞ മേൽക്കൂരയുടെ താങ്ങ് നിർമ്മിക്കാൻ മരം വ്യാപകമായി ഉപയോഗിച്ചിരിയ്ക്കുന്നു. കോർബൽ കമാനങ്ങൾ നിർമ്മിക്കാൻ വലിയ പാറക്കല്ലുകൾക്ക് പകരം വലിപ്പം കുറവാണെങ്കിലും ഇഷ്ടികകൾ, ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. പ്രധാന ഗോപുരത്തിന്റെ നിർമ്മാണത്തിന് ഉപയോഗിച്ചിരിക്കുന്ന മണൽക്കല്ലുകൾ അഞ്ച് ടണ്ണിൽ കുറയാത്ത ഭാരമുള്ളതാണ്. പലതിലും ഉയർത്തുന്നതിനായി ഉപയോഗിക്കുന്ന ദ്വാരങ്ങൾ കാണപ്പെടുന്നു.

ലിഖിതം

പ്രീ വിഹീറിൽ നിരവധി ലിഖിതങ്ങൾ കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്, അവയിൽ ഏറ്റവും രസകരമായവ ഇവിടെ സംഗ്രഹിച്ചിരിക്കുന്നു.

• കെ.383: പ്രീ വിഹീറിന്റെ ശവക്കല്ലറ അല്ലെങ്കിൽ ദിവാകരയുടെ ശവക്കല്ലറ എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഈ ലിഖിതം സംസ്കൃതത്തിലും ഖെമറിലും ഒരുപക്ഷേ 1119 നും 1121 നും ഇടയിൽ എഴുതിയതാണ്. സൂര്യവർമ്മൻ രണ്ടാമന്റെ ഉത്തരവനുസരിച്ച്, രാജകീയ ഗുരു ദിവാകരന്റെ ജീവിതവും അഞ്ച് ഖമർ രാജാക്കന്മാരുടെ (ഉദയാദിയവർമ്മൻ II, ഹർഷവർമ്മൻ മൂന്നാമൻ, ജയവർമ്മൻ ആറാമൻ, ധരണീന്ദ്രവർമ്മൻ I, സൂര്യമാൻ രണ്ടാമൻ) കീഴിൽ അദ്ദേഹം സേവനമനുഷ്ഠിച്ചതെങ്ങനെയെന്ന് വിവരിക്കുന്നു. തനിക്കും അവരുടെ പേരിൽ ക്ഷേത്രങ്ങൾക്ക് സംഭാവന നൽകാനും. പന്ത്രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ഒന്നും രണ്ടും ദശകങ്ങൾക്കിടയിൽ, സൂര്യവർമ്മൻ രണ്ടാമൻ ദിവാകരനോട് ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ തീർത്ഥാടനം നടത്തി സമ്മാനങ്ങൾ നൽകാനും ആചാരപരമായ യാഗങ്ങൾക്ക് നേതൃത്വം നൽകാനും മെച്ചപ്പെടുത്തലുകളും അറ്റകുറ്റപ്പണികളും നടത്താൻ ആവശ്യപ്പെട്ടു. പ്രീ വിഹേർ ക്ഷേത്രത്തിൽ, ദിവാകരൻ ശിഖരേശ്വരന് (ക്ഷേത്രത്തിലെ പ്രധാന ദൈവം) അമൂല്യമായ വസ്തുക്കൾ , ഉദാഹരണത്തിന്, നൃത്തം ചെയ്യുന്ന ശിവന്റെ സ്വർണ്ണത്തിന്റെ ഒരു പ്രതിമ. വിലയേറിയ കല്ലുകൾ പതിച്ച ഒരു സ്വർണ്ണ പീഠം എന്നിവ അദ്ദേഹം അർപ്പിച്ചു, ക്ഷേത്രത്തിന്റെ തറ വെങ്കല ഫലകങ്ങളാൽ പൊതിഞ്ഞു, ചുവരുകൾ വിലയേറിയ ലോഹത്തകിടുകൾ കൊണ്ട് അലങ്കരിച്ചു. ടവറുകൾ, കോടതികൾ, പ്രധാന കവാടം എന്നിവ വർഷം തോറും പുനർനിർമ്മിക്കണമെന്ന് അദ്ദേഹം ഉത്തരവിട്ടു. ക്ഷേത്രത്തിൽ ജോലി ചെയ്തിരുന്നവർക്കെല്ലാം ശമ്പളവും വിതരണം ചെയ്തു. മണ്ഡപത്തിനുള്ളിൽ കണ്ടെത്തിയ ഒരു ശിലാഫലകത്തിലാണ് ഈ ലിഖിതം കൊത്തിവച്ചിരിക്കുന്നത്.

• കെ.380: ഈ ലിഖിതം തെക്കൻ വാതിലിന്റെ ഇരുവശത്തും നാലാം നിലയിലെ ഗോപുരയിൽ കാണപ്പെടുന്നു. 1038 നും 1049 നും ഇടയിൽ സംസ്‌കൃതത്തിലും ഖെമറിലുമായി എഴുതിയ പ്രീ വിഹാർ ക്ഷേത്രത്തെക്കുറിച്ചുള്ള പ്രധാന ചരിത്രം ഇതിൽ അടങ്ങിയിരിക്കുന്നു. സങ്കേതത്തിൽ റെക്കോഡറുടെയും രാജ്യത്തിന്റെ ആർക്കൈവുകളുടെ സൂക്ഷിപ്പുകാരന്റെയും ചുമതലകൾ നിർവഹിച്ച സുകർമാൻ എന്ന പ്രാദേശിക വ്യക്തിയുടെ കഥയാണ് ഇതിൽ വിവരിക്കുന്നത്. ചില ആളുകൾ ശിഖരേശ്വരനോടുള്ള കൂറ് സത്യപ്രതിജ്ഞ ചെയ്യണമെന്ന് ആവശ്യപ്പെടുന്ന ഒരു രാജകൽപ്പനയും ഇതിൽ പറയുന്നു.

• കെ.381: കിഴക്കൻ കൊട്ടാരത്തിന്റെ പോർട്ടിക്കോയുടെ തെക്കൻ വാതിൽപ്പടിയിൽ, മൂന്നാം നിലയിൽ ഈ ലിഖിതം കൊത്തിയെടുത്തതാണ്. 1024-ൽ സംസ്‌കൃതത്തിലും ഖെമറിലും എഴുതപ്പെട്ട ഇത്, ശിഖരേശ്വരന് അനുകൂലമായി നിവേദനം തയ്യാറാക്കാൻ ആവശ്യപ്പെട്ട ഒരു ആശ്രമത്തിന്റെ തലവനായ തപസ്വീന്ദ്ര-പണ്ഡിതന്റെ കഥ വിവരിക്കുന്നു.

• കെ.382: ഈ ലിഖിതം ഒരു തൂണിൽ കൊത്തിയെടുത്തതാണ്, മുഖ്യമായ ദേവാലയത്തിന് മുന്നിൽ മോശമായി കേടുപാടുകൾ സംഭവിച്ചതായി കണ്ടെത്തി. പിന്നീട് ഇത് ബാങ്കോക്ക് നാഷണൽ മ്യൂസിയത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുപോയി. 1047-ൽ ആലേഖനം ചെയ്‌ത ലിഖിതം എഴുതാനായി നിയോഗിച്ച സൂര്യവർമ്മൻ ഒന്നാമനെ കുറിച്ചാണ് സൂചിപ്പിക്കുന്നത്. എന്നാൽ പ്രീ വിഹാർ ക്ഷേത്രത്തെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട വിവരങ്ങൾ ഇതിൽ അടങ്ങിയിട്ടില്ല.

പർവ്വത ഗോവണി

സന്ദർശകർ ആധുനിക പ്രവേശന കവാടം കടന്നുപോകുമ്പോൾ, വലിയ ശിലാഫലകങ്ങൾ കൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച 163 പടികൾ അടങ്ങുന്ന കുത്തനെയുള്ള ഒരു ഗോവണിയാണ് അവർ അഭിമുഖീകരിക്കുന്നത്. അവയിൽ പലതും പാറയിൽ നിന്ന് നേരിട്ട് ഉപരിതലത്തിലേക്ക് കൊത്തിയെടുത്തിരിക്കുന്നു. ആധുനിക പ്രവേശന കവാടത്തിനടുത്തായി സിംഹ പ്രതിമകളുടെ നിരകളാൽ ചുറ്റപ്പെട്ട ഗോവണി 8 മീറ്റർ വീതിയും 78.5 മീറ്റർ നീളവുമുള്ളതാണ് . അവയിൽ ചിലത് മാത്രമേ അവശേഷിക്കുന്നുള്ളൂ. ഗോവണി അതിന്റെ അവസാന 27 മീറ്ററിൽ, നിന്ന് 4 മീറ്റർ വീതിയിലേക്ക് ചുരുങ്ങുന്നു. ഇരുവശത്തും ഏഴ് ചെറിയ വേദികളാൽ ചുറ്റപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു, അവ ഒരിക്കൽ സിംഹ പ്രതിമകളാൽ അലങ്കരിച്ചിരുന്നു. ഗോവണി കയറാനുള്ള ബുദ്ധിമുട്ട് ദൈവങ്ങളുടെ വിശുദ്ധ ലോകത്തെ സമീപിക്കാൻ ആവശ്യമായ വിശ്വാസത്തിന്റെ അധ്വാന പാതയെ പ്രതീകപ്പെടുത്തുന്നു.

സിംഹത്തലയുള്ള ജലസംഭരണി

ഗോപുര IV നും III നും ഇടയിൽ, രണ്ടാമത്തെ തൂണുകളുള്ള വിശാലവീഥിയിൽ കിഴക്ക് ഏകദേശം 50 മീറ്റർ, ഇരുവശത്തും 9.4 മീറ്റർ ചതുരാകൃതിയിലുള്ള, കല്ല് പാകിയ ഒരു ജലസംഭരണി ഉണ്ട്. ജലസംഭരണിയുടെ ഓരോ വശത്തും 12 പടികൾ ഉണ്ട്. ഓരോന്നിനും 20 മുതൽ 25 സെൻ്റീമീറ്റർ വരെ ഉയരമുണ്ട്. ഈ ചെറിയ ജലസംഭരണിയുടെ സമീപം, ഇരുവശത്തും 6 മീറ്റർ ചുവടുമാറി ചതുര ഇഷ്ടികകൊണ്ടുള്ള അടിത്തറയുണ്ട്. ഇത് ഈടുനിൽക്കാത്ത വസ്തുക്കളിൽ നിർമ്മിച്ച ഒരു ചെറിയ പ്രതിമയുടെ പീഠമായോ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നതായി കരുതപ്പെടുന്നു, ഇത് ഈ ചെറിയ ജലസംഭരണിയുടെ ആചാരപരമായ ഉപയോഗം നിർദ്ദേശിക്കുന്നു. മുൻ റിപ്പോർട്ടുകൾ പ്രകാരം, ഈ കുളത്തിന്റെ തെക്ക് ഭാഗത്ത് വായിൽ നിന്ന് വെള്ളം ഒഴുകുന്ന സിംഹത്തിന്റെ തലയുടെ ആകൃതിയിലുള്ള ഒരു കല്ല് ഉണ്ടായിരുന്നു. റിസർവോയറിലെ ജലനിരപ്പ് വളരെ താഴ്ന്നപ്പോൾ മാത്രമാണ് ഇത് ദൃശ്യമായത്. ഈ കല്ല് ഇപ്പോൾ സൈറ്റിലില്ല, അത് എവിടെയാണെന്നും അറിയില്ല.

ചിത്രശാല

• 
• 
• 
• 

കൂടുതൽ വായനയ്ക്ക്

• Coe, Michael D. (2003). Angkor and the Khmer Civilization. Thames & Hudson. ISBN 0-500-28442-3.
• Higham, Charles (2001). The Civilization of Angkor. University of California Press. ISBN 0-520-23442-1.
• Thompson, Larry Clinton (2010). Refugee Workers in the Indochina Exodus, 1975–1982. McFarland & Co. ISBN 0-7864-4529-7
• Missling, Sven. "A Legal View of the Case of the Temple Preah Vihear". In: World Heritage Angkor and Beyond: Circumstances and Implications of UNESCO Listings in Cambodia [online]. Göttingen: Göttingen University Press, 2011 (generated 23 May 2020). Available on the Internet: <World Heritage Angkor and Beyond: Circumstances and Implications of UNESCO Listings in Cambodia>. ISBN 9782821875432.

പുറം കണ്ണികൾ

വിക്കിവൊയേജിൽ നിന്നുള്ള പ്രീ വിഹേർ ക്ഷേത്രം യാത്രാ സഹായി

• UNESCO official Preah Vihear World Heritage Site page
• Case Concerning the Temple of Preah Vihear – International Court of Justice
• Temple of Preah Vihear (Cambodia v. Thailand), ICJ case overview
• Request for Interpretation of the Judgment of 15 June 1962 in the Case concerning the Temple of Preah Vihear (Cambodia v. Thailand); another ICJ case.