ഭക്ഷ്യശാസ്ത്രം

(Food science എന്ന താളിൽ നിന്നും തിരിച്ചുവിട്ടതു പ്രകാരം)

ഭക്ഷണത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനവും പ്രായോഗികവുമായ ശാസ്ത്രമാണ് ഫുഡ് സയൻസ് അല്ലെങ്കിൽ ഭക്ഷ്യശാസ്ത്രം. ഭക്ഷ്യ സുരക്ഷയുടെയും ഭക്ഷ്യ സംസ്കരണത്തിന്റെയും ശാസ്ത്രീയ വശങ്ങൾ ഉൾക്കൊള്ളുന്ന ഇതിന്റെ വ്യാപ്തി കാർഷിക ശാസ്ത്രവും പോഷകാഹാര ശാസ്ത്രവുമായി ഓവർലാപ്പ് ചെയ്യുന്നു.

ഒരു ഫുഡ് സയൻസ് ലബോറട്ടറി
ഫുഡ് സയൻസ് ലബോറട്ടറിയിലെ മെഷിനറികൾ
ഓസ്‌ട്രേലിയയിൽ ജോലി ചെയ്യുന്ന ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രജ്ഞർ

ഫുഡ് സയൻസ് ഒന്നിലധികം ശാസ്ത്രശാഖകളെ ഒരുമിച്ച് കൊണ്ടുവരുന്നു.[1] രസതന്ത്രം, ഭൗതികശാസ്ത്രം, ശരീരശാസ്ത്രം, മൈക്രോബയോളജി, ബയോകെമിസ്ട്രി തുടങ്ങിയ മേഖലകളിൽ നിന്നുള്ള ആശയങ്ങൾ ഇത് ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന്, കെമിക്കൽ എഞ്ചിനീയറിംഗിൽ നിന്നുള്ള ആശയങ്ങൾ ഭക്ഷ്യ സാങ്കേതികവിദ്യയിൽ ഉൾക്കൊള്ളുന്നു.

ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രജ്ഞരുടെ പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ പുതിയ ഭക്ഷ്യ ഉൽപന്നങ്ങളുടെ വികസനം, ഈ ഭക്ഷണങ്ങൾ ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രക്രിയകളുടെ രൂപകൽപ്പന, പാക്കേജിംഗ് മെറ്റീരിയലുകളുടെ തിരഞ്ഞെടുപ്പ്, ഷെൽഫ്-ലൈഫ് പഠനങ്ങൾ, സർവേ പാനലുകൾ അല്ലെങ്കിൽ സാധ്യതയുള്ള ഉപഭോക്താക്കളെ ഉപയോഗിച്ച് ഉൽപ്പന്നങ്ങളുടെ സെൻസറി വിലയിരുത്തൽ, അതുപോലെ മൈക്രോബയോളജിക്കൽ, കെമിക്കൽ ടെസ്റ്റിംഗ് എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്നു.[2] ഭക്ഷ്യ ഉൽപന്നങ്ങളുടെ ഉൽപാദനവും അതിന്റെ ഗുണങ്ങളുമായി നേരിട്ട് ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന കൂടുതൽ അടിസ്ഥാന പ്രതിഭാസങ്ങൾ ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രജ്ഞർ പഠിച്ചേക്കാം.

നിർവ്വചനം തിരുത്തുക

ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ഫുഡ് ടെക്നോളജിസ്റ്റ്സ് ഫുഡ് സയൻസിനെ നിർവചിക്കുന്നത് "ഭക്ഷണത്തിന്റെ സ്വഭാവം, ഡിറ്റിരിയറേഷൻ്റെ കാരണങ്ങൾ, ഭക്ഷ്യ സംസ്കരണത്തിന്റെ അടിസ്ഥാന തത്വങ്ങൾ, ഉപഭോഗത്തിനായുള്ള ഭക്ഷണങ്ങളുടെ മെച്ചപ്പെടുത്തൽ എന്നിവ പഠിക്കാൻ എഞ്ചിനീയറിംഗ്, ബയോളജിക്കൽ, ഫിസിക്കൽ സയൻസുകൾ ഉപയോഗിക്കുന്ന ഒരു ശാസ്ത്ര ശാഖ" എന്നാണ്.[3] ഫുഡ് സയൻസ് എന്ന പാഠപുസ്തകം ഭക്ഷ്യശാസ്ത്രത്തെ ലളിതമായി നിർവചിക്കുന്നത് "ഭക്ഷണങ്ങളുടെ ഭൗതികവും രാസപരവും ബയോകെമിക്കൽ സ്വഭാവവും ഭക്ഷ്യ സംസ്കരണ തത്വങ്ങളും പഠിക്കുന്നതിനുള്ള അടിസ്ഥാന ശാസ്ത്രത്തിന്റെയും എഞ്ചിനീയറിംഗിന്റെയും പ്രയോഗം" എന്നാണ്.[4]

വിഭാഗങ്ങൾ തിരുത്തുക

ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രത്തിലെ ചില ഉപവിഭാഗങ്ങൾ താഴെ വിവരിച്ചിരിക്കുന്നു.

ഭക്ഷ്യ രസതന്ത്രം തിരുത്തുക

ഫുഡ് കെമിസ്ട്രി എന്നത് ഭക്ഷണത്തിന്റെ ജൈവശാസ്ത്രപരവും അല്ലാത്തതുമായ ഘടകങ്ങളുടെ രാസപ്രക്രിയകളെയും പ്രതിപ്രവർത്തനങ്ങളെയും കുറിച്ചുള്ള പഠനമാണ്.[5] [6] ജൈവ പദാർത്ഥങ്ങളിൽ മാംസം, കോഴി, ചീര, ബിയർ, പാൽ തുടങ്ങിയ ഇനങ്ങൾ ഉൾപ്പെടുന്നു. കാർബോഹൈഡ്രേറ്റ്, ലിപിഡുകൾ, പ്രോട്ടീൻ തുടങ്ങിയ പ്രധാന ഘടകങ്ങളിൽ ഇത് ബയോകെമിസ്ട്രിക്ക് സമാനമാണ്, എന്നാൽ അതിൽ വെള്ളം, വിറ്റാമിനുകൾ, ധാതുക്കൾ, എൻസൈമുകൾ, ഭക്ഷ്യ അഡിറ്റീവുകൾ, സുഗന്ധങ്ങൾ, നിറങ്ങൾ തുടങ്ങിയ മേഖലകളും ഉൾപ്പെടുന്നു. ഈ മേഖല ചില ഭക്ഷ്യസംസ്‌കരണ സാങ്കേതിക വിദ്യകൾക്ക് കീഴിൽ ഉൽപ്പന്നങ്ങൾ എങ്ങനെ മാറുന്നു എന്നതും അവയെ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിനോ തടയുന്നതിനോ ഉള്ള മാർഗ്ഗങ്ങളും ഉൾക്കൊള്ളുന്നു.

ഫുഡ് ഫിസിക്കൽ കെമിസ്ട്രി തിരുത്തുക

ഫുഡ് ഫിസിക്കൽ കെമിസ്ട്രി എന്നത് ഭക്ഷണ സംവിധാനങ്ങളിൽ പ്രയോഗിക്കുന്ന ഭൗതികവും രാസപരവുമായ തത്വങ്ങളുടെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ ഭക്ഷണത്തിലെ ഭൗതികവും രാസപരവുമായ ഇടപെടലുകളെക്കുറിച്ചുള്ള പഠനമാണ്. ഇതിൽ ഭക്ഷണങ്ങളുടെ പഠനത്തിനും വിശകലനത്തിനുമുള്ള ഫിസിക്കോകെമിക്കൽ ടെക്നിക്കുകളുടെയും ഉപകരണങ്ങളുടെയും പ്രയോഗവും പഠിക്കുന്നു.

ഫുഡ് എഞ്ചിനീയറിംഗ് തിരുത്തുക

 
ജർമ്മനിയിലെ ഒരു പിസ്സ ഫാക്ടറി, ഫുഡ് എഞ്ചിനീയറിംഗിന്റെ ഉദാഹരണം

ഫുഡ് എഞ്ചിനീയറിംഗ് എന്നത് ഭക്ഷണം നിർമ്മിക്കാൻ ഉപയോഗിക്കുന്ന വ്യാവസായിക പ്രക്രിയയാണ്.

ഫുഡ് മൈക്രോബയോളജി തിരുത്തുക

 
ലാത്വിയ യൂണിവേഴ്സിറ്റി ഓഫ് ലൈഫ് സയൻസസ് ആൻഡ് ടെക്നോളജീസിലെ ഫാക്കൽറ്റി ഓഫ് ഫുഡ് ടെക്നോളജിയിലെ ഫുഡ് മൈക്രോബയോളജി ലബോറട്ടറി.

ഭക്ഷണം കേടാകുന്നതിന് കാരണമാകുന്ന സൂക്ഷ്മാണുക്കളെക്കുറിച്ചുള്ള പഠനം ഉൾപ്പെടെ, ഭക്ഷണത്തിൽ വസിക്കുന്നതോ സൃഷ്ടിക്കുന്നതോ മലിനമാക്കുന്നതോ ആയ സൂക്ഷ്മാണുക്കളെക്കുറിച്ചുള്ള പഠനമാണ് ഫുഡ് മൈക്രോബയോളജി.[7] എന്നിരുന്നാലും, പ്രോബയോട്ടിക്സ് പോലെയുള്ള "നല്ല" ബാക്ടീരിയകൾ ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രത്തിൽ കൂടുതൽ പ്രാധാന്യമർഹിക്കുന്നു.[8][9][10] കൂടാതെ, ചീസ്, തൈര്, ബ്രെഡ്, ബിയർ, വൈൻ, മറ്റ് പുളിപ്പിച്ച ഭക്ഷണങ്ങൾ തുടങ്ങിയ ഭക്ഷണങ്ങളുടെ ഉത്പാദനത്തിന് സൂക്ഷ്മാണുക്കൾ അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്.

ഭക്ഷ്യ സാങ്കേതികവിദ്യ തിരുത്തുക

ഫുഡ് ടെക്നോളജി എന്നത് സാങ്കേതിക വശങ്ങളാണ്. ഭക്ഷ്യ സാങ്കേതികവിദ്യയെക്കുറിച്ചുള്ള ആദ്യകാല ശാസ്ത്രീയ ഗവേഷണം ഭക്ഷ്യ സംരക്ഷണത്തിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ചു. 1810-ൽ നിക്കോളാസ് അപ്പെർട്ടിന്റെ കാനിംഗ് പ്രക്രിയയുടെ വികസനം ഒരു നിർണായക സംഭവമായിരുന്നു. ഈ പ്രക്രിയയെ അന്ന് കാനിംഗ് എന്ന് വിളിച്ചിരുന്നില്ല, കൂടാതെ തന്റെ പ്രക്രിയ ഏത് തത്വത്തിലാണ് പ്രവർത്തിക്കുന്നതെന്ന് അപ്പർട്ടിന് ശരിക്കും അറിയില്ലായിരുന്നു, പക്ഷേ കാനിംഗ് ഭക്ഷ്യ സംരക്ഷണ സാങ്കേതികതകളിൽ വലിയ സ്വാധീനം ചെലുത്തിയിട്ടുണ്ട്.

ഫുഡോമിക്സ് തിരുത്തുക

2009-ൽ, "ഉപഭോക്താവിന്റെ ക്ഷേമം, ആരോഗ്യം, അറിവ് എന്നിവ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിനായി നൂതന- ഓമിക്‌സ് സാങ്കേതികവിദ്യകളുടെ പ്രയോഗത്തിലൂടെയും സംയോജനത്തിലൂടെയും ഫുഡ് ആൻഡ് ന്യൂട്രീഷൻ ഡൊമെയ്‌നുകളെ പഠിക്കുന്ന ഒരു മേഖല" എന്നാണ് ഫുഡോമിക്‌സ് നിർവചിക്കപ്പെട്ടത്.[11] ഫുഡ് കെമിസ്ട്രി, ബയോളജിക്കൽ സയൻസസ്, ഡാറ്റാ അനാലിസിസ് എന്നിവയുടെ സംയോജനമാണ് ഫുഡോമിക്‌സിന് വേണ്ടത്.

ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രത്തിന്റെയും പോഷകാഹാരത്തിന്റെയും ഒരു മേഖലയിലെ ശാസ്ത്രജ്ഞരെ ഡാറ്റയിലേക്ക് മികച്ച ആക്‌സസ് നേടുന്നതിന് ഫുഡോമിക്സ് വളരെയധികം സഹായിക്കുന്നു, ഇത് മനുഷ്യന്റെ ആരോഗ്യത്തിൽ ഭക്ഷണത്തിന്റെ ഫലങ്ങൾ വിശകലനം ചെയ്യാൻ ഉപയോഗിക്കുന്നു. സാങ്കേതികവിദ്യയുടെയും ഭക്ഷണത്തിന്റെയും വികസനത്തെക്കുറിച്ചും പ്രയോഗത്തെക്കുറിച്ചും നന്നായി മനസ്സിലാക്കുന്നതിനുള്ള മറ്റൊരു ചുവടുവയ്പ്പാണിതെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. മാത്രമല്ല, പോഷകാഹാരം, ജീൻ, ഓമിക്സ് എന്നിവയുടെ പഠനത്തിന്റെ സംയോജനമായ ന്യൂട്രിജെനോമിക്സ് ഉൾപ്പെടെയുള്ള മറ്റ് ഓമിക്സ് ഉപവിഭാഗങ്ങളിലേക്ക് ഫുഡൊമിക്സ് പഠനം നയിക്കുന്നു.

മോളികുലർ ഗ്യാസ്ട്രോണമി തിരുത്തുക

പാചകത്തിൽ സംഭവിക്കുന്ന ഘടകങ്ങളുടെ ഭൗതികവും രാസപരവുമായ പരിവർത്തനങ്ങൾ അന്വേഷിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്ന ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രത്തിന്റെ ഒരു ഉപവിഭാഗമാണ് മോളിക്യുലർ ഗ്യാസ്ട്രോണമി. അതിന്റെ പ്രോഗ്രാമിൽ മൂന്ന് ഘടകങ്ങൾ ഉൾപ്പെടുന്നു, കാരണം പാചകത്തിന് സാമൂഹികവും കലാപരവും സാങ്കേതികവുമായ മൂന്ന് ഘടകങ്ങൾ ഉണ്ട്.

ഗുണനിലവാര നിയന്ത്രണം തിരുത്തുക

 
ഗുണനിലവാര നിയന്ത്രണം നടത്തുന്ന ഒരു ടെക്നീഷ്യൻ

ഗുണനിലവാര നിയന്ത്രണത്തിൽ ഭക്ഷണത്തിലൂടെ പകരുന്ന രോഗങ്ങളുടെ കാരണങ്ങൾ, പ്രതിരോധം, ആശയവിനിമയം എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്നു.

പാക്കേജിംഗിൽ നിന്ന് ഉൽപ്പന്നത്തിന്റെ ഭൗതിക സവിശേഷതകൾ വരെ ഉപഭോക്താവിന് അവർ പ്രതീക്ഷിക്കുന്നത് ലഭിക്കുന്നുണ്ടെന്ന് ഉറപ്പാക്കാൻ ഉൽപ്പന്നം സവിശേഷതകൾ പാലിക്കുന്നുണ്ടെന്ന് ഗുണനിലവാര നിയന്ത്രണം ഉറപ്പാക്കുന്നു.

സെൻസറി അനാലിസിസ് തിരുത്തുക

ഉപഭോക്താവിന്റെ ഇന്ദ്രിയങ്ങൾ ഭക്ഷണം എങ്ങനെ കാണുന്നു എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള പഠനമാണ് സെൻസറി അനാലിസിസ്.

ഫുഡ് സയൻസിലെ കരിയർ തിരുത്തുക

ഫുഡ് സയൻസിൽ കരിയറിലേക്ക് നയിക്കുന്ന ഏറ്റവും സാധാരണമായ അഞ്ച് കോളേജ് ബിരുദങ്ങൾ ഇവയാണ്: ഫുഡ് സയൻസ്/ടെക്‌നോളജി (66%), ബയോളജിക്കൽ സയൻസ് (12%), ബിസിനസ്/മാർക്കറ്റിംഗ് (10%), പോഷകാഹാരം (9%), കെമിസ്ട്രി (8%).[12]

ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രജ്ഞർക്ക് ലഭ്യമായ കരിയറുകളിൽ ഇവ ഉൾപ്പെടുന്നു: ഫുഡ് ടെക്നോളജിസ്റ്റ്, റിസർച്ച് ആൻഡ് ഡെവലപ്മെന്റ് (ആർ&ഡി), ഗുണനിലവാര നിയന്ത്രണം, ഫ്ലേവർ കെമിസ്ട്രി, ലബോറട്ടറി ഡയറക്ടർ, ഫുഡ് അനലിറ്റിക്കൽ കെമിസ്റ്റ്, ടെക്നിക്കൽ സെയിൽസ്.[13]

ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രജ്ഞർക്കുള്ള ഏറ്റവും സാധാരണമായ അഞ്ച് സ്ഥാനങ്ങൾ ഇവയാണ്: ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രജ്ഞൻ/സാങ്കേതിക വിദഗ്ധൻ (19%), പ്രൊഡക്റ്റ് ഡെവലപ്പർ (12%), ഗുണനിലവാര ഉറപ്പ്/നിയന്ത്രണ ഡയറക്ടർ (8%), മറ്റ് ഗവേഷണ-വികസന/ശാസ്ത്ര/സാങ്കേതിക (7%), ഗവേഷണ ഡയറക്ടർ (5%).[12]

രാജ്യം അനുസരിച്ച് തിരുത്തുക

ഓസ്ട്രേലിയ തിരുത്തുക

ഓസ്‌ട്രേലിയയിലെ ശാസ്ത്ര ഗവേഷണത്തിനുള്ള ഫെഡറൽ ഗവൺമെന്റ് ഏജൻസിയാണ് കോമൺവെൽത്ത് സയന്റിഫിക് ആൻഡ് ഇൻഡസ്ട്രിയൽ റിസർച്ച് ഓർഗനൈസേഷൻ (CSIRO). CSIRO ഓസ്‌ട്രേലിയയിലുടനീളം 50-ലധികം സൈറ്റുകളും ഫ്രാൻസിലെയും മെക്‌സിക്കോയിലെയും ബയോളജിക്കൽ കൺട്രോൾ റിസർച്ച് സ്റ്റേഷനുകളും പരിപാലിക്കുന്നു. ഇതിന് ഏകദേശം 6,500 ജീവനക്കാരുണ്ട്.

ദക്ഷിണ കൊറിയ തിരുത്തുക

കൊറിയൻ സൊസൈറ്റി ഓഫ് ഫുഡ് സയൻസ് ആൻഡ് ടെക്നോളജി, അല്ലെങ്കിൽ KoSFoST, ഫുഡ് സയൻസിന്റെ ദക്ഷിണ കൊറിയയിലെ ആദ്യത്തെ സൊസൈറ്റിയാണെന്ന് അവകാശപ്പെടുന്നു.[14] [non-primary source needed]

അമേരിക്ക തിരുത്തുക

യുണൈറ്റഡ് സ്‌റ്റേറ്റ്‌സിൽ, ലാൻഡ് ഗ്രാന്റ് യൂണിവേഴ്‌സിറ്റികളിലാണ് ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രം സാധാരണയായി പഠിക്കുന്നത്. രാജ്യത്തെ മുൻനിര ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്രജ്ഞരിൽ ചിലർ ലാൻഡ് ഗ്രാന്റ് സർവ്വകലാശാലകളിലെ രസതന്ത്ര പ്രോഗ്രാമുകളിൽ പങ്കെടുത്ത സ്ത്രീകളായിരുന്നു. എന്നിരുന്നാലും 19-ആം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാനത്തിലും 20-ആം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിലും രസതന്ത്ര വ്യവസായത്തിലെ ലിംഗവിവേചനം സ്ത്രീകളുടെ പരമ്പരാഗത ജോലി സാധ്യതകൾ തടഞ്ഞു, അവർ ഹോം ഇക്കണോമിക്‌സ് ഡിപ്പാർട്ട്‌മെന്റുകളിൽ ഇൻസ്ട്രക്ടർമാരായി ബദൽ ജോലി കണ്ടെത്തി, നിരവധി ആധുനിക ഭക്ഷ്യ ശാസ്ത്ര പ്രോഗ്രാമുകളുടെ അടിത്തറ ആരംഭിക്കാൻ ഇത് ഒരു അടിത്തറയായി ഉപയോഗിച്ചു.

ഇന്റർനാഷണൽ യൂണിയൻ ഓഫ് ഫുഡ് സയൻസ് ആൻഡ് ടെക്‌നോളജിയുടെ (IUFoST) യുഎസ് അംഗ സംഘടനയായ ഇല്ലിനോയിയിലെ ചിക്കാഗോ ആസ്ഥാനമായി പ്രവർത്തിക്കുന്ന ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ഫുഡ് ടെക്‌നോളജിസ്റ്റ് (IFT) ആണ് ഫുഡ് സയൻസും ഫുഡ് ടെക്‌നോളജിയും സംബന്ധിച്ച പ്രധാന യുഎസ് ഓർഗനൈസേഷൻ.

ഇതും കാണുക തിരുത്തുക

പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങൾ തിരുത്തുക

പുസ്തകങ്ങൾ തിരുത്തുക

ഫുഡ് സയൻസ് ഒരു അക്കാദമിക് വിഷയമാണ്, അതിനാൽ മിക്ക ഫുഡ് സയൻസ് പുസ്തകങ്ങളും പാഠപുസ്തകങ്ങളാണ്.

ജേണലുകൾ തിരുത്തുക

കുറിപ്പുകളും റഫറൻസുകളും തിരുത്തുക

  1. Ward, Janet D.; Ward, Larry T. (21 May 2013). Principles of Food Science. ISBN 978-1619604360.
  2. "Food Science Activity Guides". IFT.org. Archived from the original on March 27, 2015. Retrieved February 2, 2015.
  3. Heldman, Dennis R. "IFT and the Food Science Profession." Food Technology. October 2006. p. 11.
  4. Potter, Norman N.; Hotchkiss, Joseph H. (1998). Food Science. Food science texts series (5th ed.). Springer. ISBN 9780834212657.
  5. John M. de Man.1999. Principles of Food Chemistry (Food Science Text Series), Springer Science, Third Edition
  6. John M. de Man. 2009. Food process engineering and technology, Academic Press, Elsevier: London and New York, 1st edn.
  7. Fratamico PM (2005). Bayles DO (ed.). Foodborne Pathogens: Microbiology and Molecular Biology. Caister Academic Press. ISBN 978-1-904455-00-4.
  8. Tannock GW, ed. (2005). Probiotics and Prebiotics: Scientific Aspects. Caister Academic Press. ISBN 978-1-904455-01-1.
  9. Ljungh A, Wadstrom T, eds. (2009). Lactobacillus Molecular Biology: From Genomics to Probiotics. Caister Academic Press. ISBN 978-1-904455-41-7.
  10. Mayo, B (2010). van Sinderen, D (ed.). Bifidobacteria: Genomics and Molecular Aspects. Caister Academic Press. ISBN 978-1-904455-68-4.
  11. Cifuentes, Alejandro (23 October 2009). "Food analysis and Foodomics". J. Chromatogr. A. 1216 (43): 7109. doi:10.1016/j.chroma.2009.09.018. PMID 19765718.
  12. 12.0 12.1 "IFT 2019 salary Survey".
  13. "What kind of careers do Food Scientists have?". Washington State University. Archived from the original on 2022-03-20. Retrieved 1 September 2021.
  14. "Korean Society of Food Science and Technology (KoSFoST)". KoSFoST. Archived from the original on 2021-10-22. Retrieved 11 December 2016.

കൂടുതൽ വായനയ്ക്ക് തിരുത്തുക

പുറംകണ്ണികൾ തിരുത്തുക

"https://ml.wikipedia.org/w/index.php?title=ഭക്ഷ്യശാസ്ത്രം&oldid=3975035" എന്ന താളിൽനിന്ന് ശേഖരിച്ചത്