ആനുഭവിക സൂത്രം

രസതന്ത്രത്തിലെ ഒരു സങ്കല്പനമാണ് ആനുഭവികസൂത്രം (Empirical formula). ഒരു രാസസംയുക്തത്തിന്റെ ആനുഭവിക സൂത്രമെന്നത് ആ സംയുക്തത്തിൽ അടങ്ങിയിരിക്കുന്ന അണുക്കളുടെ ലളിതമായ അനുപാതമാണ. ഈ ആശയത്തിന്റെ ലളിതമായ ഒരു ഉദാഹരണമാണ് ഡൈസൾഫർ ഡയോക്സൈഡിന്റെ S₂O₂ പോലെയുള്ള ആനുഭവികസൂത്രമുള്ള സൾഫൾഫർ മോണോക്സൈഡ് അല്ലെങ്കിൽ SO. ഇത് അർത്ഥമാക്കുന്നത് സൾഫർ മോണോക്സൈഡിന്റേയും ഡൈസൾഫർ ഡയോക്സൈഡിന്റേയും സൾഫറിനും ഓക്സിജനും ഒരേ ആനുഭവിക സൂത്രമാണെന്നാണ്.

ആനുഭവികസൂത്രം അണുക്കളുടെ ക്രമീകരണത്തെയോ എണ്ണത്തെയോ സൂചിപ്പിക്കുന്നില്ല.CaCl₂ പോലെയുള്ള അയോണികസംയുക്തങ്ങൾക്കും SiO₂ പോലെയുള്ള മാക്രോതന്മാത്രകൾക്കുമുള്ള ഒരു മാനദണ്ഡമാണിത്.

മറ്റൊരു തരത്തിൽ പറഞ്ഞാൽ തന്മാത്രാസൂത്രം ഒരു തന്മാത്രയിലെ വ്യത്യസ്തതരം ആറ്റങ്ങളുടെ എണ്ണത്തെ കാണിക്കുന്നു. അതുപോലെതന്നെ ഘടനാസൂത്രം തന്മാത്രയുടെ ക്രമീകരണത്തെ കാണിക്കുന്നു. വ്യത്യസ്ത സംയുകതങ്ങൾക്ക് ഒരേ ആനുഭവികസൂത്രം ഉണ്ടാകാം.

ഉദാഹരണങ്ങൾ

• ഗ്ലൂക്കോസ് (C₆H₁₂O₆), റൈബോസ് ( C₅H₁₀O₅), അസറ്റിക് ആസിഡ് (C₂H₄O₂), ഫോർമാൽഡിഹൈഡ് (CH₂O) എന്നിവയ്ക്കെല്ലാം വ്യത്യസ്ത തന്മാത്രാസൂത്രങ്ങളാണ് പക്ഷേ CH₂O എന്ന ഒരേ ആനുഭവിക സൂത്രമാണ്. ഇത് ഫോർമാൽഡിഹൈഡിന്റെ യഥാർത്ഥ തന്മാത്രാസൂത്രമാണ് എന്നാൽ അസറ്റിക് ആസിഡിന് ഇരട്ടിആറ്റങ്ങളും റൈബോസിന് 5 ഇരട്ടിയും ഗ്ലൂക്കോസിന് 6 ഇരട്ടിയും ആറ്റങ്ങളുമാണ് ഉള്ളത്.

• n-hexane എന്ന രാസസംയുക്തത്തിന് CH₃CH₂CH₂CH₂CH₂CH₃ എന്ന ഘടനാസൂത്രമാണുള്ളത്. ഇത് കാണിക്കുന്നത് 6 ചങ്ങലാരൂപത്തിൽ ക്രമീകരിച്ച 6 കാർബൺ ആറ്റങ്ങളും 14 ഹൈഡ്രജൻ ആറ്റങ്ങളും ഉണ്ടെന്നാണ്. ഹെക്സ്യ്നിന്റെ തന്മാത്രാസൂത്രം C₆H₁₄ ആണ്. ആനുഭവ സൂത്രമായ C₃H₇ കാർബൺ ഹൈഡ്രജൻ അനുപാതമായ (‌C:H) 3:7 കാണിക്കുന്നു.

കണക്കുകൂട്ടൽ

പെയിന്റുകളിലും മഷികളിലും പശകളിലും ഒരു ലായകമായി ഉപയോഗിക്കുന്ന മീഥൈൽ അസറ്റേറ്റ് കിട്ടുകയാണെന്നിരിക്കട്ടെ, 48.64% കാർബണും (C), 8.16% ഹൈഡ്രജനും (H), 43.20% ഓക്സിജനും (O) ആണ് മീഥൈൽ അസറ്റേറ്റിന് ഉള്ളതെന്ന് രാസപരമായി അപഗ്രഥിച്ചാൽ നമുക്ക് കണ്ടെത്താം. ഓരോ മൂലകത്തിന്റേയും ഗ്രാമിലുള്ള പിണ്ഡത്തിന് തുല്യമാണ് ശതമാനങ്ങൾ എങ്കിൽ ആനുഭവികസൂത്രം നിർണ്ണയിക്കാൻ നമുക്ക് 100g സംയുക്തം ഉണ്ടെന്ന് ഊഹിക്കണം.

ഘട്ടം 1

ഓരോ ശതമാനത്തെയും ഓരോ മൂലകത്തിന്റെയും ഗ്രാമിലുള്ള പിണ്ഡത്തിലേക്ക് മാറ്റുക. അതായത് 48.64% C എന്നത് 48.64 g C എന്നും, 8.16% H എന്നത് 8.16 g H എന്നും, 43.20% O എന്നത് 43.20 g O എന്നും ആക്കുക.

ഘട്ടം 2

ഗ്രാമിലുള്ള ഓരോ മൂലകത്തിന്റേയും അളവിനെ മോളിലുള്ള അളവിലേക്ക് മാറ്റുക.

$\left({\frac {48.64{\mbox{ g C}}}{1}}\right)\left({\frac {1{\mbox{ mol }}}{12.01{\mbox{ g C}}}}\right)=4.049\ {\text{mol}}$

$\left({\frac {8.16{\mbox{ g H}}}{1}}\right)\left({\frac {1{\mbox{ mol }}}{1.008{\mbox{ g H}}}}\right)=8.095\ {\text{mol}}$

$\left({\frac {43.20{\mbox{ g O}}}{1}}\right)\left({\frac {1{\mbox{ mol }}}{16.00{\mbox{ g O}}}}\right)=2.7\ {\text{mol}}$

ഘട്ടം 3

ലഭിച്ച ഓരോ വിലയേയും അതിൽ ഏറ്റവും ചെറിയ വിലകൊണ്ട് ഹരിക്കുക.

${\frac {4.049{\mbox{ mol }}}{2.7{\mbox{ mol }}}}=1.5$

${\frac {8.095{\mbox{ mol }}}{2.7{\mbox{ mol }}}}=3$

${\frac {2.7{\mbox{ mol }}}{2.7{\mbox{ mol }}}}=1$

ഘട്ടം 4

ആവശ്യമെങ്കിൽ ഈ സംഖ്യകൾ ഓരോന്നിനേയും പൂർണ്ണസംഖ്യകൾ കൊണ്ട് ഗുണിക്കുക

$1.5\times 2=3$

$3\times 2=6$

$1\times 2=2$

ഇപ്രകാരം, മീഥൈൽ അസെറ്റേറ്റിന്റെ ആനുഭവിക സൂത്രം C
₃H
₆O
₂ ആണ്. ഇത് തന്നെയാണ് മീഥൈൽ അസെറ്റേറ്റിന്റെ തന്മാത്രാസൂത്രവും.