"അധിവാസക്രമം" എന്ന താളിന്റെ പതിപ്പുകൾ തമ്മിലുള്ള വ്യത്യാസം
Content deleted Content added
(ചെ.) 40 ഇന്റർവിക്കി കണ്ണികളെ വിക്കിഡാറ്റയിലെ d:q486972 എന്ന താളിലേക്ക് മാറ്റിപ്പാർപ്പിച്ചിര... |
No edit summary |
||
വരി 1:
{{prettyurl|Human settlement}}
{{ആധികാരികത}}
മനുഷ്യൻ പ്രത്യേക പ്രദേശങ്ങളിൽ നടത്തുന്ന സവിശേഷവും പ്രത്യേകവുമായ അധിനിവേശത്തെ സൂചിപ്പിക്കുവാൻ [[ഭൂമിശാസ്ത്രം|ഭൂമിശാസ്ത്രത്തിൽ]] ഉപയോഗിക്കുന്ന സംജ്ഞയാണ് '''അധിവാസക്രമം'''. കുടിപാർപ്പുറപ്പിക്കുന്നതിനു മുമ്പുള്ള ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ സാഹചര്യങ്ങളെയും ആവശ്യമായ
[[പ്രമാണം:Excavation of Stone Age cave on Gotland.jpg|thumb|200px|right|ശിലായുഗകാല ഗുഹകൾ]]
ഭൂമിയിൽ ആധിപത്യം ഉറപ്പിക്കുന്നതോടെ മനുഷ്യൻ സ്വായത്തമാക്കുന്ന പ്രാഥമിക
== ഭവന മാതൃകകൾ ==
അധിവാസക്രമങ്ങളെ സംബന്ധിച്ച പഠനത്തിൽ ഒരു പ്രധാന ഘടകം ഭവനമാതൃകകളാണ്. [[ഭക്ഷണം]], [[ജലം]], [[വസ്ത്രം]] എന്നിവയെപ്പോലെ പാർപ്പിട
മാനവചരിത്രത്തിന്റെ ആദ്യഘട്ടങ്ങളിൽ മനുഷ്യന് തനതായ പാർപ്പിടങ്ങൾ ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. പ്രകൃതിയുടെ ആനുകൂല്യത്തിനും പ്രാതികൂല്യത്തിനും വിധേയനായി അവൻ അലഞ്ഞു നടന്നിരിക്കണം. ശിലായുഗത്തിന്റെ ഉത്തരഘട്ടത്തിൽ, ഹിമയുഗത്തിന്റെ ആരംഭത്തോടെ ഉണ്ടായ അതിശൈത്യം അവനെ പാറകൾക്കിടയിലും വൃക്ഷകോടരങ്ങളിലും പിന്നീട് ഗുഹകളിലും അഭയം തേടുവാൻ നിർബന്ധിതനാക്കി. ഗുഹാവലംബിയായിക്കഴിഞ്ഞ മനുഷ്യൻ തന്റെ താവളങ്ങളുടെ ചുവരുകളെ ചിത്രപ്പണികൾകൊണ്ട് അലങ്കരിക്കുകയുണ്ടായി. ഇത്തരം ഗുഹാചിത്രങ്ങൾ അക്കാലത്തെ ജീവിതരീതിയെയും വേട്ടയാടിപ്പിടിച്ചിരുന്ന മൃഗങ്ങളെയും സംബന്ധിച്ച വിവിധങ്ങളായ അറിവുകളേകിക്കൊണ്ട് ഇന്നും അവശേഷിക്കുന്നു. പില്ക്കാലത്ത് കൃഷി ഒരു ജീവനോപായമായി സ്വീകരിക്കപ്പെടുകയും ആവശ്യമായ ഭക്ഷണം ഭൂവുപയോഗത്തിലൂടെ തുടർച്ചയായി ലഭ്യമാക്കാവുന്നതാണെന്നു ബോധ്യപ്പെടുകയും ചെയ്തതോടെ മനുഷ്യൻ സ്ഥിരമായി പാർപ്പുറപ്പിക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ചു ചിന്തിച്ചുതുടങ്ങി. അതോടെ
[[പ്രമാണം:Igloo outside.jpg|thumb|200px|left|എസ്കിമോ വർഗ്ഗക്കാരുടെ ഭവനമായ [[ഇഗ്ലൂ]]]]
ഭവനമാതൃകകളെ സംബന്ധിച്ച പഠനത്തിനു വിവിധ വശങ്ങളുണ്ട്; ഭവനങ്ങളുടെ ആകൃതി, വലുപ്പം, നാനാവിധമായ ഉപയോഗക്രമം, നിർമാണത്തിനുപയോഗിക്കുന്ന പദാർഥങ്ങൾ തുടങ്ങിയവയൊക്കെയും പരിഗണിക്കപ്പെടേണ്ടതുണ്ട്. നിർമാണവസ്തുക്കളാണ് മേൽപ്പറഞ്ഞവയിൽ മുന്തിയ പരിഗണന അർഹിക്കുന്നത്. ഇതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ ഭവനമാതൃകകളുടെ വർഗീകരണം നടത്താവുന്നതാണ്. അതിപ്രാചീനകാലത്തെ പാർപ്പിടങ്ങൾ ഏറിയകൂറും ഈടില്ലാത്ത പദാർഥങ്ങൾകൊണ്ടു നിർമിക്കപ്പെട്ടുപോന്നു. തന്നിമിത്തം അവ എളുപ്പം ഇടിഞ്ഞുതകരുന്നവയായിരുന്നു. കാർഷികവൃത്തി സാർവത്രികമായിത്തീർന്നതോടുകൂടി ഭവനനിർമാണകല ഗണ്യമായി പുരോഗമിച്ചു. കല്ലുകളും ഇഷ്ടികകളും ഉപയോഗിച്ച് ചുമരുകൾ കെട്ടുവാനും മെഴുകിയോ പൂശിയോ മൺചുമരുകളുടെ ഈടു വർധിപ്പിക്കുവാനും തട്ടികളും മേല്പുരവാരികളും ഉപയോഗിക്കുവാനും തുടങ്ങിയത് ഈ കാലഘട്ടത്തോടെയായിരുന്നു. ക്രമേണ തേനീച്ചക്കൂടുപോലെ ധാരാളം അറകളോടുകൂടിയ കെട്ടിടങ്ങളും ഒന്നിൽ കൂടുതൽ നിലകളുള്ള വലിയ ഭവനങ്ങളും നിർമിക്കപ്പെട്ടു. [[എസ്കിമോ]] വർഗക്കാർ മഞ്ഞുകട്ടകളും കല്ലും ഉപയോഗിച്ചു നിർമിക്കുന്ന [[ഇഗ്ലൂ|ഇഗ്ലൂകളും]] (Igloo) പശ്ചിമ ഏഷ്യൻ മരുപ്രദേശങ്ങളിലെ സഞ്ചാരിവർഗങ്ങളുടെ [[യർത്|യർതുകളും]] (Yurt) മൺസൂൺമേഖലയിലെ ഓലമേഞ്ഞ കുടിലുകളുമൊക്കെ അത്യാധുനികതയുടെ പ്രതീകങ്ങളായ രമ്യഹർമ്യങ്ങളോടൊത്ത് ഇന്നും നിലനിന്നുപോരുന്ന പ്രാചീന ഭവനമാതൃകകളാണ്. നിലം കുഴിച്ചു കുഴിയുണ്ടാക്കി അതിന് തറനിരപ്പിൽ നിന്നും അല്പം പൊക്കത്തിൽ ഇലയും പുല്ലും കൊണ്ടു മേഞ്ഞ മേൽമൂടിയോടുകൂടിയ -ബുഷ്മെൻ വർഗക്കാരുടെ (ആഫ്രിക്ക)-പാർപ്പിടങ്ങളും ഇന്നു നിലവിലുള്ള ഭവന മാതൃകകളിലൊന്നാണ്. തടിമാത്രം ഉപയോഗിച്ച് ഉണ്ടാക്കപ്പെട്ടിട്ടുള്ള വീടുകൾ കാനഡാ മുതൽ കേരളം വരെ പല പ്രദേശങ്ങളിലും കാണാം. മുളകൊണ്ടു നിർമിച്ച വീടുകൾ ആസാം പ്രദേശത്തു സാധാരണമാണ്. ആസ്ബെസ്റ്റോസ്, മണൽ, കല്ല്, ഇഷ്ടിക, സിമന്റ്, കോൺക്രീറ്റ്, കണ്ണാടി, ഇരുമ്പ്, ഉരുക്ക്, അലൂമിനിയം, തുടങ്ങിയ പദാർഥങ്ങളും ചായക്കൂട്ടുകളുമാണ് ആധുനിക കാലത്ത് ഭവനനിർമാണത്തിന് ഉപയോഗിക്കുന്ന വസ്തുക്കൾ.
== അധിവാസ മാതൃകകൾ ==
അധിവാസങ്ങൾ താത്കാലികമോ സ്ഥിരമോ രണ്ടിനും മധ്യേയുള്ളതോ ആകാം. നായാടികൾ, ഇടയന്മാർ, സ്ഥാനാന്തര കൃഷിസമ്പ്രദായത്തിലേർപ്പെട്ടവർ തുടങ്ങിയ സഞ്ചാരിവർഗങ്ങൾക്ക് താത്ക്കാലികവും ഒരു സ്ഥലത്തുനിന്നും എടുത്തുമാറ്റി മറ്റൊരിടത്ത് യഥേഷ്ടം വച്ചുകെട്ടാവുന്നതുമായ പാർപ്പിടസംവിധാനങ്ങൾ ഉണ്ടായിരിക്കും. അറബി വർഗത്തിൽപ്പെട്ട ദാവൂർ (Dour) ജാതിക്കാർ, മംഗോളിയർ, കിർഘികൾ, പശ്ചിമാഫ്രിക്കയിലെ ഫാങ്ജാതിക്കാർ തുടങ്ങിയവർക്കൊക്കെ ഇത്തരത്തിലുള്ള ഭവനസംവിധാനമാണുള്ളത്. മധ്യ അക്ഷാംശങ്ങളിലെ ആർദ്രപ്രദേശങ്ങളിലെ ഇടവർഗക്കാർക്ക് എല്ലാംതന്നെ മേൽപ്പറഞ്ഞവിധം എളുപ്പം മാറ്റി പ്രതിഷ്ഠിക്കാവുന്ന ഭവനസംവിധാനങ്ങൾ ഉണ്ട്. ഇക്കൂട്ടർ തങ്ങളുടെ കാലിക്കൂട്ടങ്ങളുടെ
രൂപഭാവങ്ങളെ അടിസ്ഥാനമാക്കി അധിവാസക്രമങ്ങളെ ചിതറിയത് , നിബിഡം എന്നിങ്ങനെ രണ്ടിനമായി തിരിക്കാം. ചിതറിയ അധിവാസക്രമത്തിന്റെ ഒരു സവിശേഷത ഒറ്റപ്പെട്ട പാർപ്പിടങ്ങളിൽ കാണാൻ കഴിയും. നിബിഡാധിവാസത്തിൽ അനേകം വീടുകൾ ഇടതൂർന്നു സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. പാർപ്പിടങ്ങൾ അങ്ങിങ്ങായി ചിതറിക്കാണുന്നതിനു പ്രധാനമായും ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ കാരണങ്ങളാവും ഉണ്ടാകുക; നിമ്നോന്നതവും സങ്കീർണവുമായ ഭൂപ്രകൃതി ഇവയിലൊന്നാണ്. കെട്ടിടം വയ്ക്കുന്നതിനാവശ്യമായ നിരപ്പായ ഭൂമി തുലോം കുറവായിട്ടുള്ള പ്രദേശങ്ങളിൽ മിക്കപ്പോഴും പാർപ്പിടങ്ങൾ ഒറ്റപ്പെട്ട നിലയിൽ കാണുന്നു. ഇതിനൊരു മറുവശവും ഉണ്ട്. ശാസ്ത്രീയ കൃഷി സമ്പ്രദായം വ്യാപകമായി നിലവിൽ വന്നിട്ടുള്ള വികസിതരാജ്യങ്ങളിലെ, വിശിഷ്യ യു.എസ്സിലെ, കാർഷിക മേഖലകളിൽ പ്രത്യേക കൃഷിസ്ഥലത്തിന് ഒന്ന് എന്ന നിരക്കിലുള്ള പാർപ്പിടങ്ങളാണുള്ളത്. വിസ്തൃതമായ കൃഷിഭൂമിയുടെ നടുവിൽ ഒറ്റപ്പെട്ട നിലയിലുള്ള പ്രസ്തുത ഭവനങ്ങൾ മൊത്തത്തിൽ ചിതറിയ അധിവാസത്തിന്റെ ദൃഷ്ടാന്തമായി നിലകൊള്ളുന്നു. ഇന്ത്യയിലെ പല ഭാഗങ്ങളിലും ഈ രീതിയിലുള്ള അധിവാസക്രമം കാണാം.
== ഇന്ത്യയിലെ ഗ്രാമങ്ങൾ ==
[[ഇന്ത്യ|ഇന്ത്യയിലെ]] ജനങ്ങളിൽ
== പ്രാദേശിക ഭേദങ്ങൾ ==
ഇന്ത്യ ഒട്ടാകെയുള്ള ഗ്രാമങ്ങളുടെ സ്വഭാവവിശേഷങ്ങൾക്ക് ഐകരൂപ്യത്തെക്കാൾ വൈവിധ്യം അധികം കാണുന്നു. ഭവനമാതൃകയിലും അവയുടെ വിതരണത്തിലും കാര്യമായ വ്യത്യാസങ്ങൾ പ്രകടമാണ്. ഉദാഹരണത്തിന് രാജസ്ഥാൻ പ്രദേശത്ത് അധിവാസങ്ങളുടെ സ്ഥാനം നിർണയിക്കുന്ന ഏകഘടകം ജലലഭ്യതയാണ്. എന്നാൽ ജനങ്ങൾ തിങ്ങിപ്പാർക്കുന്ന അധിവാസങ്ങൾക്ക് അവയുടെ സുരക്ഷിതത്വത്തിലും പ്രതിരോധത്തിലുംകൂടി ശ്രദ്ധ പതിപ്പിക്കേണ്ടതുണ്ട്. ഇക്കാരണം കൊണ്ട് നീരുറവകൾക്ക് ഏറ്റവും അടുത്തു സൌകര്യമുള്ള സ്ഥാനം തിരഞ്ഞെടുത്ത് കോട്ടകളോ ഉയർന്ന മതിൽക്കെട്ടുകളോ പടുത്തുയർത്തി അവയ്ക്കുള്ളിലായി ജനങ്ങൾ പാർപ്പുറപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു.
ഗംഗാസമതലത്തിൽ ഗ്രാമാധിവാസത്തിന്റെ ഇനവും വിധാനവും അവിടത്തെ ഫലഭൂയിഷ്ഠമായ എക്കൽ മണ്ണിനെയും സർവപ്രധാനമായ കാർഷികവൃത്തിക്കുള്ള
== നഗരാധിവാസം ==
ഭൂമിയുടെ പ്രതലസംരചനയെ തിരുത്തിക്കുറിക്കുന്നതിനുള്ള മനുഷ്യപ്രയത്നത്തിന്റെ ഉത്തമോദാഹരണങ്ങളാണ് നഗരങ്ങൾ. മിക്കപ്പോഴും അവയ്ക്കു മനുഷ്യനിർമിതങ്ങളായ ചുറ്റുപാടുകൾ മാത്രമായിരിക്കും ഉണ്ടായിരിക്കുക. നഗരങ്ങൾ ഗ്രാമങ്ങളിൽനിന്നും പല കാരണങ്ങൾകൊണ്ടും ഭിന്നമാണ്. ജനസംഖ്യയിലും ജനനിബിഡതയിലും വളരെയേറെ മുന്നിലാണ് നഗരങ്ങൾ. ച.കി.മീ.ന് 10,000-ത്തിലേറെ ആളുകൾ നിവസിക്കുന്ന ധാരാളം വൻനഗരങ്ങൾ ഇന്ന് ലോകത്തുണ്ട്. ഇത്തരത്തിലുള്ള ജനപ്പെരുപ്പംമൂലം ഭൂതലത്തിനു മുകളിലും താഴെയുമായി തന്റെ അധിവാസത്തിനു കൂടുതൽ സ്ഥലം കണ്ടെത്തുവാൻ നഗരത്തിലെ മനുഷ്യൻ നിർബന്ധിതനായിരിക്കുന്നു. വമ്പിച്ച ജനതതികളെ അധിവസിപ്പിക്കുന്നവയാണ് നഗരങ്ങൾ. ഇവയുടെ നിർവചനവും വിഭജനക്രമവും ഓരോ രാജ്യത്തും വ്യത്യസ്തമായി കാണുന്നു. നഗരാധിവാസത്തിന്റെ അതിര് നിർണയിക്കുന്ന കാര്യത്തിലും ബഹുമുഖമായ പ്രശ്നങ്ങളുണ്ട്. മിക്കപ്പോഴും നഗരത്തിന്റെ പുറംഭാഗങ്ങളിലേക്കു പോകുന്തോറും ജനസാന്ദ്രത കുറഞ്ഞ് ഗ്രാമാധിവാസമായി പരിണമിക്കുന്നതായാണ് കണ്ടുവരുന്നത്. മനുഷ്യരുടെ ദൈനംദിന പ്രവൃത്തികളും ജീവനോപാധികളും നഗരത്തിൽ വ്യത്യസ്തമായിരിക്കും. ആധുനികയുഗത്തിൽ നഗരങ്ങൾക്കു വിദ്യാഭ്യാസകേന്ദ്രം എന്ന ബഹുമതിയും കൈവന്നിട്ടുണ്ട്. ഓരോ നഗരത്തിനും തനതും സവിശേഷവുമായ വാസ്തുരൂപം ഉണ്ടായിരിക്കുമെന്നതും പരിഗണനീയമായ വസ്തുതയാണ്.
Line 33 ⟶ 32:
== നാഗരികതയുടെ വളർച്ച ==
കഴിഞ്ഞ ഒന്നര ശതാബ്ദങ്ങൾക്കുള്ളിൽ ലോകത്തെ നഗരങ്ങൾക്ക് അഭൂതപൂർവമായ വികാസം ഉണ്ടാവുകയും വിപുലമായ ഒരു ഭൂഭാഗം വൻനഗരങ്ങളുടെ പശ്ചിഭൂമി (hinderland) എന്ന നിലയിൽ വളരുകയും ചെയ്തു. എ.ഡി. 1800-ൽ 20,000ത്തിലേറെ ജനസംഖ്യയുള്ള നഗരങ്ങളിൽ വസിക്കുന്നവർ ലോകജനസംഖ്യയുടെ കേവലം 2.4 ശതമാനം മാത്രമായിരുന്നു. 1960-ൽ അത് 27.1 ശതമാനം ആയി. ഒരു ലക്ഷത്തിലേറെ ജനസംഖ്യയുള്ള നഗരങ്ങളുടെ എണ്ണം 19-ാം
== നഗരങ്ങളുടെ സ്ഥിതിസ്ഥാപനം ==
നഗരങ്ങളുടെ സ്ഥാനം നിർദേശിക്കുന്നത് സാധാരണയായി
നഗരങ്ങളുടെ വികാസത്തിന് സഹായകമായിത്തീരുന്ന ധാരാളം ഘടകങ്ങളുണ്ട്. ഗതാഗതസൌകര്യമാണ് ഇവയിൽ പ്രഥമം. പ്രധാന ഗതാഗതമാർഗങ്ങൾ ഒത്തുചേരുന്ന കേന്ദ്രങ്ങളിൽ നഗരാധിവാസം ഉറയ്ക്കുവാനും അത് വൻനഗരമായി രൂപാന്തരപ്പെടുവാനും ചുരുങ്ങിയ കാലയളവുമതി. ദുർഗമമായ മലനിരകൾക്കിടയിലെ രണ്ടു താഴ്വരകൾ പരസ്പരം കൂട്ടിമുട്ടുന്ന സ്ഥലം,
▲നഗരങ്ങളുടെ വികാസത്തിന് സഹായകമായിത്തീരുന്ന ധാരാളം ഘടകങ്ങളുണ്ട്. ഗതാഗതസൌകര്യമാണ് ഇവയിൽ പ്രഥമം. പ്രധാന ഗതാഗതമാർഗങ്ങൾ ഒത്തുചേരുന്ന കേന്ദ്രങ്ങളിൽ നഗരാധിവാസം ഉറയ്ക്കുവാനും അത് വൻനഗരമായി രൂപാന്തരപ്പെടുവാനും ചുരുങ്ങിയ കാലയളവുമതി. ദുർഗമമായ മലനിരകൾക്കിടയിലെ രണ്ടു താഴ്വരകൾ പരസ്പരം കൂട്ടിമുട്ടുന്ന സ്ഥലം, റെയിൽറോഡുകൾ ഒന്നുചേരുന്ന കേന്ദ്രങ്ങൾ, ഗതാഗതസൌകര്യമുള്ള നദികളുടെ സംഗമം, മരുഭൂമിയുടെ അരികിൽ മരുപ്പച്ചകളിൽനിന്നുള്ള പാതകൾ സംവ്രജിക്കുന്ന സ്ഥലം തുടങ്ങി മേല്പറഞ്ഞ വിധത്തിലുള്ള നിരവധി കേന്ദ്രങ്ങൾ വൻനഗരങ്ങളായി രൂപം പ്രാപിച്ചിട്ടുണ്ട്. കടലിടുക്കുകളും സമുദ്രമധ്യത്ത് കപ്പലടുക്കുവാൻ സൌകര്യമുള്ള ചെറു ദ്വീപുകളും ഈ വിധത്തിൽ നഗരങ്ങളായി വളർന്നിട്ടുണ്ട്. ഇവയൊക്കെത്തന്നെയും വാണിജ്യപരമായ സൌകര്യങ്ങൾകൊണ്ട് അഭിവൃദ്ധിപ്പെട്ടിട്ടുള്ളവയാണ്. വ്യാവസായിക വിപ്ളവത്തിനുശേഷം കല്ക്കരി തുടങ്ങിയ ഇന്ധനങ്ങളുടെ ലഭ്യത വ്യവസായകേന്ദ്രങ്ങളെന്ന നിലയിൽ നഗരങ്ങളുടെ വളർച്ചയ്ക്ക് കളമൊരുക്കിയിട്ടുണ്ട്. ലോകത്തിന്റെ വിവിധ മേഖലകളിൽ കൽക്കരി ഖനികൾക്കും വൈദ്യുത കേന്ദ്രങ്ങൾക്കും ചുറ്റുമായി ധാരാളം നഗരങ്ങൾ വളർന്നിട്ടുള്ളതായി കാണാം.
== നഗരങ്ങളുടെ രൂപഭാവങ്ങളും പ്രവൃത്തിവ്യവസ്ഥയും ==
ഒരു അധിവാസകേന്ദ്രത്തിലെ ഭൂരിപക്ഷം ജനങ്ങളും പ്രത്യുത്പാദനപരമായ പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ ഏർപ്പെടുമ്പോഴാണ് ആ അധിവാസത്തെ നഗരം എന്നു വിശേഷിപ്പിക്കുക. ഏറിയകൂറും നഗരങ്ങൾ പ്രവൃത്തിക്രമങ്ങളുടെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ സ്വയം വികസിക്കുന്നവയാണ്. മറിച്ച് പെട്ടെന്നുണ്ടാകുന്ന ഒരു കുടിയേറ്റമല്ല. നഗരത്തിലെ ജനത, പ്രവൃത്തിപരമായി നോക്കുമ്പോൾ ഭൂമിയുമായി നേരിട്ടു ബന്ധം പുലർത്തുന്നവരല്ല. അവർ പൊതുവേ ഉത്പാദനോന്മുഖമായി മറ്റിനം തൊഴിലുകളിൽ ഏർപ്പെടുന്നവരാണ്. ഒരു നഗരത്തിലെ ആളുകൾ തന്നെ ബഹുമുഖമായ പ്രവൃത്തികളിൽ ഏർപ്പെടുന്നവരായിരിക്കും. അവയിൽ ഏതെങ്കിലുമൊരെണ്ണം ആ പ്രത്യേക നഗരത്തെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം പ്രാധാന്യമുള്ളതാകും. ഇവയുടെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ നഗരങ്ങളെ പ്രവൃത്തിപരമായി വ്യാവസായികകേന്ദ്രം, വാണിജ്യകേന്ദ്രം, ഭരണകാര്യ-ആസ്ഥാനം, ഗതാഗതകേന്ദ്രം, സാംസ്കാരികകേന്ദ്രം, വിദ്യാഭ്യാസകേന്ദ്രം, മതകാര്യകേന്ദ്രം, വിനോദകേന്ദ്രം, ഖനനകേന്ദ്രം എന്നിങ്ങനെ വിഭജിച്ചിരിക്കുന്നു. പലപ്പോഴും ഒരു നഗരം പ്രവൃത്തി പരമായി ഒന്നിലധികം തുറകളിൽ ആഭിമുഖ്യം നേടിയിരിക്കും.
[[പ്രമാണം:Bombay22.jpg|thumb|200px|left|[[മുംബൈ]], [[ഇന്ത്യ|ഇന്ത്യയിലെ]] ഒരു
ഒരു നഗരത്തിനുള്ളിൽതന്നെ പല ഭാഗങ്ങളിലായി പല പ്രവൃത്തികളും കേന്ദ്രീകൃതമാവുന്ന അവസ്ഥ വന്നുചേരാം. വ്യവസായസ്ഥാപനങ്ങൾ മാത്രമായി ഒരിടത്തും, വിദ്യാഭ്യാസ സ്ഥാപനങ്ങൾ ഒക്കെയും മറ്റൊരു ഭാഗത്തുമായി സ്ഥാപിതമാകാറുണ്ട്. അതുപോലെതന്നെ നിവാസമേഖലകളും വിനോദശാലകളും പൊതുസ്ഥാപനങ്ങളും പബ്ളിക് മാർക്കറ്റുകളും ട്രാൻസ്പോർട്ട് സ്റ്റാൻഡുകളുമൊക്കെ വെവ്വേറെ കേന്ദ്രങ്ങളിലായി വികാസം പ്രാപിക്കുന്നു. ചുരുക്കത്തിൽ ഭൂവുപയോഗം അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള വിവിധ മേഖലകളായി നഗരം വിഭക്തമാവുന്നു. ഓരോ ആവശ്യത്തിലേക്കും നിർമിക്കപ്പെടുന്ന കെട്ടിടങ്ങളും വാസ്തുശില്പങ്ങളും മറ്റു സംരചനകളും ചേർന്ന് നഗരത്തിനു തനതായ ഒരു മുഖച്ഛായ ഉണ്ടാക്കും. ഒപ്പംതന്നെ നഗരത്തിന്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങൾക്ക് പ്രത്യേകമായ രൂപഭാവങ്ങൾ ഉണ്ടായിരിക്കയും ചെയ്യും. സാധാരണയായി വ്യാപാരപ്രമുഖമായ മേഖല നഗരത്തിന്റെ ഏതാണ്ട് മധ്യഭാഗത്തായിരിക്കും സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുക. ഈ ഭാഗത്തെ സെൻട്രൽ ബിസിനസ് ഡിസ്ട്രിക്റ്റ് എന്നു പറഞ്ഞുവരുന്നു.
== നഗരാധിവാസം ഇന്ത്യയിൽ ==
നഗരാധിവാസം അനുദിനം വർധിച്ചുവരുന്ന ഒരു പരിതഃസ്ഥിതിയാണ് ഇന്ത്യയിൽ ഇന്നുള്ളത്. വ്യവസായവത്കരണം ഒരു ലക്ഷ്യമായിത്തീരുന്നതിനു മുമ്പുവരെ ഇന്ത്യൻ നഗരങ്ങൾ കാര്യമായ വികാസം പ്രാപിച്ചിരുന്നില്ല. താരതമ്യേന മന്ദഗതിയിലുള്ള സാമ്പത്തിക പുരോഗതി നഗരങ്ങളുടെ വളർച്ചയ്ക്ക് വിലങ്ങായിരുന്നു. 1961-ൽ ഇന്ത്യയിൽ മൊത്തം ജനസംഖ്യയുടെ 17.97 ശതമാനം മാത്രമാണ് നഗരവാസികളായി ഉണ്ടായിരുന്നത് 1991-ൽ ഇത് 25.73 ശതമാനം ആയി വർദ്ധിച്ചു.
|