വിക്കിപീഡിയ

നാഗൊർനോ-കറാബക്ക് പോരാട്ടം

അർമേനിയ റിപ്പബ്ലിക്കും അസർബൈജാനും തമ്മിലുള്ള വംശീയ സംഘർഷം
(Nagorno-Karabakh conflict എന്ന താളിൽ നിന്നും തിരിച്ചുവിട്ടതു പ്രകാരം)
നാഗൊർനോ-കറാബക്ക് പോരാട്ടം
the post-Soviet conflicts ഭാഗം

Military situation in the region before the 2020 war
തിയതി20 February 1988 – present
സ്ഥലംLine of Contact (Nagorno-Karabakh), Armenia–Azerbaijan border
സ്ഥിതിCeasefire agreement signed, Russian peacekeeping forces deployed in the region[14]
  • Armenian victory in 1994[15]
  • Political stalemate[16] and cold war from 1994 to 2020[17][18][19]
  • Arms race[20] and militarization[21][22]
  • Azerbaijani victory in 2020[23]
    • Territorial
    changes    		Independence of the Armenian-majority Republic of Artsakh, subsequent unification with Armenia (de facto)[24]
    യുദ്ധത്തിൽ ഏർപ്പെട്ടിരിക്കുന്നവർ
     Artsakh (Nagorno-Karabakh)[a]
     Armenia[b]
    Foreign fighters
    Arms suppliers
    Diplomatic support    		 Azerbaijan[c]
     Soviet Union (1988–1991)[d]
    Foreign fighters
    Arms suppliers
    Diplomatic support
    Units involved
    Artsakh Defence Army
    Armed Forces of Armenia    		 Azerbaijani Armed Forces
    ശക്തി
    2018: 65,000 (active servicemen)[25][e]
    1993–1994: 30,000–40,000[28][29]    		2019: 66,950 (active servicemen)[30]
    1993–1994: 42,000–56,000[29][28][31]
    നാശനഷ്ടങ്ങൾ
    28,000–38,000 killed (1988–1994)[36]
    3,000 killed (May 1994 – August 2009)[37]
    541–547+ killed (2010–2019)[38]
    4,000–4,392 killed (2020)[39]

    തർക്കപ്രദേശമായ നാഗൊർനോ-കറാബാക്കിനെച്ചൊല്ലി അർമേനിയയും അസർബൈജാനും തമ്മിലുള്ള വംശീയവും[40][41] പ്രാദേശികവുമായ സംഘട്ടനമാണ് നാഗോർനോ-കറാബക്ക് പോരാട്ടം.[f] ഒന്നാം നാഗൊർനോ-കറാബക്ക് യുദ്ധത്തിൽ [46][47] നാടുകടത്തപ്പെടുന്നതുവരെ അർമേനിയക്കാരും[48][49][50][51] ചുറ്റുമുള്ള ഏഴ് ജില്ലകളിൽ കൂടുതലായി അസർബൈജാനികളും വസിച്ചിരുന്നു. അവ സ്വയം പ്രഖ്യാപിത റിപ്പബ്ലിക് ഓഫ് ആർട്ട്ഷാഖ് നിയന്ത്രിക്കുന്നുവെങ്കിലും അസർബൈജാനിലെ ഡി ജൂറിയായി അന്താരാഷ്ട്രതലത്തിൽ അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

    1994-ൽ ബിഷ്‌കെക്കിൽ ഒപ്പുവച്ച വെടിനിർത്തൽ രണ്ട് ദശാബ്ദക്കാലത്തെ ആപേക്ഷിക സ്ഥിരതയ്ക്ക് കാരണമായി. അർമേനിയയെ ഉറപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള ശ്രമങ്ങൾക്ക് വിരുദ്ധമായി നിലവിലെ സ്ഥിതിയിൽ അസർബൈജാനിൽ വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന നിരാശയ്‌ക്കൊപ്പം ഇത് ഗണ്യമായി വഷളായി.[52] 2016 ഏപ്രിലിലെ നാല് ദിവസത്തെ വർദ്ധനവ് 2020 ലെ സംഘർഷം വരെയുള്ള ഏറ്റവും മാരകമായ വെടിനിർത്തൽ ലംഘനമായി മാറി.[53] 2020 നവംബർ 10-ന് ത്രികക്ഷി വെടിനിർത്തൽ കരാർ പ്രകാരം താൽക്കാലിക യുദ്ധവിരാമം സ്ഥാപിച്ചു. അതിലൂടെ ഒന്നാം നഗോർണോ-കറാബാക്ക് യുദ്ധത്തിൽ അസർബൈജാന് നഷ്ടപ്പെട്ട ഭൂരിഭാഗം പ്രദേശങ്ങളും അസർബൈജാനിന്റെ നിയന്ത്രണത്തിലായി. സംഘർഷം അങ്ങനെ അവസാനിച്ചുവെന്ന് അസർബൈജാൻ പ്രസിഡന്റ് ഇൽഹാം അലിയേവ് അവകാശപ്പെട്ടു.[54] എന്നിരുന്നാലും വെടിനിർത്തൽ കരാറിനെത്തുടർന്ന് 2021-ലെ അർമേനിയ-അസർബൈജാൻ അതിർത്തി പ്രതിസന്ധി 2021 മെയ് മുതൽ ഇരുവശത്തുനിന്നും തുടർച്ചയായി ആൾനാശം സംഭവിച്ചു.

    പശ്ചാത്തലം

    തിരുത്തുക

    1988 ഫെബ്രുവരിയിലാണ് സംഘട്ടനത്തിന്റെ ആധുനിക ഘട്ടം ആരംഭിച്ചത്. സോവിയറ്റ് സെൻസസ് പ്രകാരം (1979), 160,841 അസറികൾ അർമേനിയയിലും 352,410 അർമേനിയക്കാർ നഗോർണോ-കരാബാഗിന് പുറത്ത് അസർബൈജാനിലുമാണ് താമസിച്ചിരുന്നത്.[55] സോവിയറ്റ് സെൻസസ് (1989) ആ ന്യൂനപക്ഷങ്ങൾ അർമേനിയയിൽ 84,860 അസറികളും നാഗോർണോ-കരാബാഗിന് പുറത്ത് അസർബൈജാനിൽ 245,045 അർമേനിയന്മാരുമായി കുറഞ്ഞു.[55] 1989-ൽ സോവിയറ്റ് യൂണിയന്റെ പിരിച്ചുവിടൽ സമയത്ത്, അർമേനിയക്കാരും അസർബൈജാനികളും തമ്മിലുള്ള വംശീയ സംഘർഷം നാഗോർണോ-കറാബാക്ക് മേഖലയിൽ വർദ്ധിച്ചു. 2017-ലെ കണക്കനുസരിച്ച്, ഇരുവശത്തുമുള്ള പൊതുജനാഭിപ്രായം "കൂടുതൽ വേരൂന്നിയതും, യുദ്ധം ചെയ്യുന്നതും, വിട്ടുവീഴ്ചയില്ലാത്തതും" ആയി രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.[52] ഈ പശ്ചാത്തലത്തിൽ, ദീർഘകാലാടിസ്ഥാനത്തിൽ പിരിമുറുക്കങ്ങൾ കുറയ്ക്കുന്ന പരസ്പര ഇളവുകൾ, ഹ്രസ്വകാലത്തേക്ക്, ആഭ്യന്തര സ്ഥിരതയ്ക്കും ഭരണത്തിലെ ഉന്നതരുടെ നിലനിൽപ്പിനും ഭീഷണിയായേക്കാം. അതിനാൽ വിട്ടുവീഴ്ചയ്ക്ക് ചെറിയ പ്രോത്സാഹനം അവശേഷിപ്പിക്കുന്നു.[52]

    ടൈംലൈൻ

    തിരുത്തുക

    ഒന്നാം നഗോർണോ-കറാബാക്ക് യുദ്ധം (1988-1994)

    തിരുത്തുക
     
    അസർബൈജാനി സൈനികരുടെ ശവകുടീരങ്ങൾ

    അർമേനിയയിലെയും നാഗോർണോ-കറാബാഖിലെയും ആർട്‌സാഖ് വിമോചനയുദ്ധം എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന ഒന്നാം നഗോർണോ-കറാബാഖ് യുദ്ധം, 1980-കളുടെ അവസാനം മുതൽ 1994 മെയ് വരെ തെക്കുപടിഞ്ഞാറൻ അസർബൈജാനിലെ നാഗോർണോ-കരാബാക്ക് എൻക്ലേവിൽ നടന്ന ഒരു സായുധ പോരാട്ടമാണ്. റിപ്പബ്ലിക് ഓഫ് അർമേനിയയുടെയും റിപ്പബ്ലിക് ഓഫ് അസർബൈജന്റെയും പിന്തുണയുള്ള നാഗോർണോ-കറാബാക്കിലെ വംശീയ അർമേനിയക്കാർ. യുദ്ധം പുരോഗമിക്കുമ്പോൾ, അർമേനിയയും അസർബൈജാനും മുൻ സോവിയറ്റ് റിപ്പബ്ലിക്കുകൾ, നഗോർണോ-കറാബാക്കിലെ വിഘടനവാദ പ്രസ്ഥാനത്തെ തടയാൻ അസർബൈജാൻ ശ്രമിച്ചപ്പോൾ കറാബാക്കിലെ പർവതനിരകളിൽ നീണ്ട അപ്രഖ്യാപിത യുദ്ധത്തിൽ കുടുങ്ങി.

    എൻക്ലേവിന്റെ പാർലമെന്റ് അർമേനിയയുമായി ഐക്യപ്പെടുന്നതിന് അനുകൂലമായി വോട്ട് ചെയ്തിരുന്നു. നാഗോർണോ-കറാബാക്കിലെ അസർബൈജാനി ജനസംഖ്യ ബഹിഷ്‌കരിച്ച ഒരു റഫറണ്ടം നടന്നു. അതിലൂടെ ഭൂരിഭാഗം വോട്ടർമാരും സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന് അനുകൂലമായി വോട്ട് ചെയ്തു. 1988-ൽ പുതുതായി ആരംഭിച്ച അർമേനിയയുമായി ഐക്യപ്പെടാനുള്ള ആവശ്യം താരതമ്യേന സമാധാനപരമായ രീതിയിലാണ് ആരംഭിച്ചത്. സോവിയറ്റ് യൂണിയന്റെ പിരിച്ചുവിടൽ അടുത്തെത്തിയപ്പോൾ പിരിമുറുക്കങ്ങൾ ക്രമേണ വംശീയ അർമേനിയക്കാരും അസർബൈജാനികളും തമ്മിലുള്ള വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന അക്രമാസക്തമായ സംഘട്ടനമായി വളർന്നു. ഇരുപക്ഷവും വംശീയ ഉന്മൂലനത്തെക്കുറിച്ചും മറ്റുള്ളവർ നടത്തിയ വംശഹത്യയെക്കുറിച്ചും അവകാശവാദം ഉന്നയിച്ചു.[56][57]

     
    നഗോർണോ കരാബാക്കിലെ സ്റ്റെപാനകേർട്ടിൽ വീണുപോയ അർമേനിയൻ സൈനികരുടെ ഫോട്ടോകൾ

    1988 ഫെബ്രുവരി 20-ന് അസർബൈജാനിലെ നാഗോർണോ-കറാബാഖ് സ്വയംഭരണ പ്രദേശത്തിന്റെ (NKAO) പാർലമെന്റ് ഈ പ്രദേശത്തെ അർമേനിയയുമായി ഏകീകരിക്കാൻ വോട്ട് ചെയ്തതിന് തൊട്ടുപിന്നാലെയാണ് ഇരുവരും തമ്മിലുള്ള അന്തർ-വംശീയ ഏറ്റുമുട്ടലുകൾ പൊട്ടിപ്പുറപ്പെട്ടത്. സോവിയറ്റ് യൂണിയന്റെ തകർച്ചയുടെ സാഹചര്യങ്ങൾ സോവിയറ്റ് അസർബൈജാനിൽ ഒരു അർമേനിയൻ വിഘടനവാദ പ്രസ്ഥാനത്തിന് സഹായകമായി. അസർബൈജാനിൽ നിന്നുള്ള വേർപിരിയൽ പ്രഖ്യാപനം പ്രദേശവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഒരു പ്രാദേശിക സംഘട്ടനത്തിന്റെ അന്തിമ ഫലമായിരുന്നു.[58] അസർബൈജാൻ സോവിയറ്റ് യൂണിയനിൽ നിന്ന് സ്വാതന്ത്ര്യം പ്രഖ്യാപിക്കുകയും എൻക്ലേവ് ഗവൺമെന്റിന്റെ അധികാരങ്ങൾ നീക്കം ചെയ്യുകയും ചെയ്തപ്പോൾ, അർമേനിയൻ ഭൂരിപക്ഷം അസർബൈജാനിൽ നിന്ന് വേർപെടുത്താൻ വോട്ട് ചെയ്തു. ഈ പ്രക്രിയയിൽ അവർ അംഗീകൃതമല്ലാത്ത റിപ്പബ്ലിക് ഓഫ് നാഗോർണോ-കറാബാക്ക് പ്രഖ്യാപിച്ചു.[59]

    അവലംബം

    തിരുത്തുക
    Notes
    1. ↑ Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast (NKAO) until 1991.
    2. ↑ Armenian Soviet Socialist Republic (Soviet Armenia) until 1990 (renamed Republic of Armenia)/1991 (declared independence).
    3. ↑ Azerbaijan Soviet Socialist Republic (Soviet Azerbaijan) until 1991.
    4. ↑ "Throughout the Soviet period, Moscow supported the Azerbaijani authorities against Armenian secessionists."[1] "Until the dissolution of the USSR, the Soviet authorities sided, in general, with Azerbaijan. [...] Soviet troops sent to the conflict area [...] on numerous occasions, took the side of the Azerbaijani forces to 'punish' the Armenians for raising the NK issue."[2] "Soviet troops have been in Nagorno-Karabakh for 2 1/2 years [...] The troops support armed Azerbaijani militias who have imposed a blockade of the region..."[3] Soviet troops directly intervened during Operation Ring in April–May 1991 on the Azerbaijani side.[4][5] It was essentially a "combined Soviet-Azerbaijan operation."[6]
    5. ↑ Armenia: 44,800 active servicemen (2019, IISS)[26]
      Artsakh: 18,000–20,000 active servicemen (2008, ARAG)[27]
    6. ↑ Also called the Karabakh conflict,[42] Armenia–Azerbaijan conflict,[43] or Armenian–Azerbaijani conflict. Usually referred to as the Artsakh conflict in Armenia[44] and the Armenia-Azerbaijan Nagorno-Karabakh conflict in Azerbaijan.[45]
    Citations
    1. ↑ Matveeva, Anna (2002). The South Caucasus: Nationalism, Conflict and Minorities (PDF). Minority Rights Group International. p. 11. ISBN 189769344-3. Archived from the original (PDF) on 23 August 2020.
    2. ↑ Panossian, Razmik (2002). "The Irony of Nagorno-Karabakh: Formal Institutions versus Informal Politics". In Hughes, James; Sasse, Gwendolyn (eds.). Ethnicity and Territory in the Former Soviet Union: Regions in Conflict. Routledge. p. 145. ISBN 978-1136342042.
    3. ↑ Shogren, Elizabeth (21 September 1990). "Armenians Wage Hunger Strike in Regional Dispute: Soviet Union: Five threaten to starve themselves to death unless Moscow ends military rule in Azerbaijan enclave". Los Angeles Times.
    4. ↑ Cornell, Svante E. (1999). "The Nagorno-Karabakh Conflict" (PDF). Report no. 46, Department of East European Studies. Uppsala University. p. 26. Sporadic clashes became frequent by the first months of 1991, with an ever-increasing organization of paramilitary forces on the Armenian side, whereas Azerbaijan still relied on the support of Moscow. [...] In response to this development, a joint Soviet and Azerbaijani military and police operation directed from Moscow was initiated in these areas during the Spring and Summer of 1991.
    5. ↑ Papazian, Taline (2008). "State at War, State in War: The Nagorno-Karabakh Conflict and State-Making in Armenia, 1991–1995". The Journal of Power Institutions in Post-Soviet Societies (8): 25. doi:10.4000/pipss.1623. ...units of the 4th army stationed in Azerbaijan and Azeri OMONs were used in "Operation Ring", to empty a number of Armenian villages in Nagorno-Karabakh in April 1991.
    6. ↑ Murphy, David E. (1992). "Operation 'Ring': The Black Berets in Azerbaijan". The Journal of Soviet Military Studies. 5 (1): 93. doi:10.1080/13518049208430053. ...Operation 'Ring' as a combined Soviet-Azerbaijan operation to weaken Armenian resistance in the Nagorno-Karabakh enclave.
    7. ↑ Rudolph, Joseph Russell, ed. (2003). Encyclopedia of Modern Ethnic Conflicts. Greenwood Press. p. 208. ISBN 978-0313313813. When the Soviet Union broke up in 1991 [...] the Karabakh conflict escalated further, from guerrilla warfare to full-scale conventional combat.
    8. ↑ Tharoor, Ishaan (April 5, 2016). "The crisis over Nagorno-Karabakh, explained". Washington Post. Archived from the original on 24 July 2020.
    9. ↑ "The Nagorno-Karabakh Conflict: A Visual Explainer". International Crisis Group. Archived from the original on 29 June 2020.
    10. ↑ "Armenia-Azerbaijan arms race undercuts peace prospects". Emerald Expert Briefings. Oxford Analytica. August 11, 2017. doi:10.1108/OXAN-DB223736. As low-intensity fighting continues...
    11. ↑ Anishchuk, Alexei (December 10, 2010). "Armenia says to recognise Karabakh in case of war". Reuters. Archived from the original on 2020-08-24. Retrieved 2020-11-19. Low-intensity skirmishes since 1994...
    12. ↑ "The Azerbaijan-Armenia conflict hints at the future of war". The Economist. October 10, 2020. The real war, which began on September 27th,...
    13. ↑ Hauer, Neil (October 9, 2020). "Caucasus war a result of US retreat from the world". Asia Times. The past two weeks have provided one of the starkest examples of the consequences of this: the re-eruption of full-scale war between Armenia and Azerbaijan over the disputed territory of Nagorno-Karabakh.
    14. ↑ "Armenia, Azerbaijan, Russia sign deal to end Nagorno-Karabakh war". www.aljazeera.com (in ഇംഗ്ലീഷ്). Retrieved 2020-11-10.
    15. ↑ Broers, Laurence (2005). "The limits of leadership: Elites and societies in the Nagorny Karabakh peace process" (PDF). Accord. London: Conciliation Resources: 8. ISSN 1365-0742. Archived (PDF) from the original on 18 February 2017. Retrieved 17 February 2017. Overlaying what is fundamentally a territorial dispute are the consequences of the 1991–94 war: a decisive Armenian military victory resulting in Armenian control of Nagorny Karabakh and the further occupation of seven districts surrounding it.
    16. ↑ Mirovalev, Mansur (April 19, 2016). "Here's why a 'frozen' conflict between Armenia and Azerbaijan has gotten hot". Los Angeles Times. The 1994 cease-fire [...] ended in political stalemate.
    17. ↑ The Caucasus and Central Asia: Transitioning to Emerging Markets (PDF). International Monetary Fund. April 2014. p. 72. doi:10.5089/9781484305140.087. ISBN 978-1484305140. Armenia and Azerbaijan have been in a cold war since the cessation of large-scale conflict over Nagorno-Karabakh during 1988–94...[പ്രവർത്തിക്കാത്ത കണ്ണി]
    18. ↑ Broers, Laurence (12 September 2012). "Armenia and Azerbaijan: what can societies do when political judgement errs?". opendemocracy.net. openDemocracy. Archived from the original on 2020-08-24. Retrieved 2020-11-19. ...as cold war between Armenia and Azerbaijan deepens.
    19. ↑ Tchilingirian, Hratch (1999). "Nagorno Karabagh: Transition and the elite". Central Asian Survey. 18 (4): 450. doi:10.1080/713656168. As characterized by Karabagh's defence minister, the current post-war situation in the region is 'a cold war between Azerbaijan and Karabagh'.
    20. ↑ Bodner, Matthew (November 21, 2016). "Russia Emerges as Winner in Arms Race Between Armenia and Azerbaijan". The Moscow Times. Archived from the original on 5 August 2020.
    21. ↑ Mutschler, Max; Bales, Marius (February 2020). "Global Militarisation Index 2019" (PDF). Bonn International Center for Conversion: 2. ISSN 2521-7844. Archived from the original (PDF) on 2021-08-06. Retrieved 2020-11-19. The unresolved secessionist conflict between Armenia (position 3) and Azerbaijan (position 10) over the Nagorno-Karabakh region continues to keep militarisation in the South Caucasus at a very high level. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
    22. ↑ de Waal, Thomas (3 April 2016). "Nagorno-Karabakh's cocktail of conflict explodes again". BBC News. Archived from the original on 28 March 2019. The so-called Line of Contact between the two sides became the most militarised zone in the wider Europe, bristling with tanks and heavy artillery.
    23. ↑ "'Extremely painful': Armenia orders end to fighting with Azerbaijan over Nagorno-Karabakh". Global News (in അമേരിക്കൻ ഇംഗ്ലീഷ്). Retrieved 2020-11-10.
    24. ↑ Trenin, Dmitri V. (2011). Post-Imperium: A Eurasian Story. Brookings Institution Press. p. 67. ISBN 978-0870033452. Armenia is de facto united with Nagorno-Karabakh, an unrecognized state, in a single entity.
      • Mulcaire, Jack (9 April 2015). "Face Off: The Coming War between Armenia and Azerbaijan". The National Interest. Archived from the original on 3 January 2017. Retrieved 14 December 2016. The mostly Armenian population of the disputed region now lives under the control of the Nagorno-Karabakh Republic, a micronation that is supported by Armenia and is effectively part of that country.
      • Cornell, Svante (2011). Azerbaijan Since Independence. New York: M.E. Sharpe. p. 135. ISBN 978-0-7656-3004-9. Following the war, the territories that fell under Armenian control, in particular Mountainous Karabakh itself, were slowly integrated into Armenia. Officially, Karabakh and Armenia remain separate political entities, but for most practical matters the two entities are unified."
    25. ↑ Abrahamyan, Eduard (8 January 2018). "Russian Loan Allows Armenia to Upgrade Military Capabilities". CACI Analyst. Central Asia-Caucasus Institute. Archived from the original on 5 August 2020. While often portrayed as separate forces, Armenia's Armed Forces and the "Artsakh Defense Army," totaling up to 65,000 active personnel, are in practice one force with a single Command-and-Control (C2) system.
    26. ↑ International Institute for Strategic Studies (2019). The Military Balance 2019. London: Routledge. p. 184. ISBN 978-1857439885.
    27. ↑ Blandy, C. W. (2008). Azerbaijan: Is War Over Nagornyy Karabakh a Realistic Option? (PDF). Advanced Research and Assessment Group, Defence Academy of the United Kingdom. p. 14. ISBN 978-1905962495. Archived from the original (PDF) on 2016-04-15.
    28. ↑ 28.0 28.1 "SIPRI Yearbook 1994". sipri.org. Stockholm International Peace Research Institute. 1994. p. 88. Archived from the original (PDF) on 26 August 2020. Table of conflict locations with at least one major armed conflict in 1993
    29. ↑ 29.0 29.1 Chorbajian, Levon; Patrick Donabedian; Claude Mutafian (1994). The Caucasian Knot: The History and Geopolitics of Nagorno-Karabagh. London: Zed Books. pp. 13–18. ISBN 1856492885. Unless otherwise stated, the statistics cited by the authors is from data compiled by the International Institute for Strategic Studies in its annual The Military Balance, published in 1993. Reference to these statistics can be found on pages 68–69 and 71–73 of the report.
    30. ↑ International Institute for Strategic Studies (15 February 2019). The Military Balance 2019. London: Routledge. p. 185. ISBN 978-1857439885.
    31. ↑ "SIPRI Yearbook 1995". sipri.org. Stockholm International Peace Research Institute. p. 28. Archived from the original (PDF) on 26 August 2020. Table of conflict locations with at least one major armed conflict in 1994
    32. ↑ de Waal 2003, p. 285.
    33. ↑ Winds of Change in Nagorno Karabakh Archived 2011-12-06 at the Wayback Machine.. Euronews. 28 November 2009.
    34. ↑ Uppsala Conflict Data Program, Republic of Nagorno-Karabakh – civilians, viewed 2013-05-03
    35. ↑ "Azerbaijani Soldier Shot Dead by Armenian Forces". Naharnet. Archived from the original on 16 ഒക്ടോബർ 2014. Retrieved 22 ഒക്ടോബർ 2014.
    36. ↑ See [32][33][34][35]
    37. ↑ "Armenia and Azerbaijan: Preventing War" (PDF). Europe Briefing N°60. International Crisis Group. 8 February 2011. p. 3. Archived from the original (PDF) on 20 May 2016. There are no exact casualty figures since 1994, but most observers agree that as many as 3,000 people, mostly soldiers, have died. Crisis Group phone interview, Jasur Sumerinli, military expert, August 2009.
    38. ↑ See here
    39. ↑ See here
    40. ↑ Carley, Patricia (December 1, 1998). "Nagorno-Karabakh: Searching for a Solution". United States Institute of Peace. Archived from the original on 5 August 2020. Many observers view it as an ethnic conflict fueled by nationalist intransigence.
    41. ↑ Yamskov, A. N. (October 1991). "Ethnic Conflict in the Transcausasus: The Case of Nagorno-Karabakh". Theory and Society. 20 (5): 631–660. doi:10.1007/BF00232663. JSTOR 657781. S2CID 140492606.
    42. ↑ Rezvani, Babak (2014). Conflict and Peace in Central Eurasia: Towards Explanations and Understandings. Brill. p. 159. ISBN 978-9004276369. The Karabakh conflict is an ethno-territorial conflict....
    43. ↑ de Waal, Thomas (July 17, 2020). "New old dynamics at play in the Armenia-Azerbaijan conflict". Middle East Institute. Archived from the original on 4 August 2020. ...local factors are still the main driver of the conflict and that Russia has equities on both sides.
    44. ↑ "Armenia, Artsakh Security Councils hold joint session in Yerevan". primeminister.am. The Prime Minister of the Republic of Armenia. 23 December 2019. Archived from the original on 5 August 2020. ...the peaceful resolution of the Artsakh conflict.
    45. ↑ "Armenia-Azerbaijan Nagorno-Karabakh conflict". nk.gov.az. Cabinet of Ministers of the Republic of Azerbaijan. Archived from the original on 17 August 2020.
    46. ↑ Thomas De Waal (May 2003). Black Garden. pp. 212, 215, 285. ISBN 0-8147-6032-5.
    47. ↑ "Population of Azerbaijan SSR". www.ethno-kavkaz.narod.ru (in റഷ്യൻ). Retrieved 12 October 2020.
    48. ↑ Ardillier-Carras, Françoise (2006). Sud-Caucase : conflit du Karabagh et nettoyage ethnique [South Caucasus: Nagorny Karabagh conflict and ethnic cleansing] (in ഫ്രഞ്ച്). pp. 409–432.
    49. ↑ "UNHCR publication for CIS Conference (Displacement in the CIS) - Conflicts in the Caucasus". www.unhcr.org (in ഇംഗ്ലീഷ്). UNHCR.
    50. ↑ Yamskov, A. N. (1991). Ethnic Conflict in the Transcausasus: The Case of Nagorno-Karabakh (in ഇംഗ്ലീഷ്). Vol. 20. p. 659. {{cite book}}: |periodical= ignored (help)
    51. ↑ Hambardzumyan, Viktor (1978). Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ (ԼՂԻՄ) [Nagorno Karabakh Autonomous Region (NKAO)] (in അർമേനിയൻ). Vol. 4. Armenian Soviet Encyclopedia. p. 576.
    52. ↑ 52.0 52.1 52.2 Vartanyan, Olesya; Grono, Magdalena (14 ജൂലൈ 2017). "Armenia and Azerbaijan collision course over Nagorno-Karabakh". openDemocracy. Archived from the original on 14 ജൂലൈ 2017. Retrieved 14 ജൂലൈ 2017.
    53. ↑ "Nagorno-Karabakh's Gathering War Clouds". Crisis Group. 1 ജൂൺ 2017. Archived from the original on 1 ജൂൺ 2017. Retrieved 4 ജൂൺ 2017.
    54. ↑ "Алиев: конфликт в Нагорном Карабахе – это уже история". vesti.ru (in റഷ്യൻ). Retrieved 2020-12-18.
    55. ↑ 55.0 55.1 Henze, Paul B. (1 January 1991). "The demography of the Caucasus according to 1989 Soviet census data". Central Asian Survey. 10 (1–2): 147–170. doi:10.1080/02634939108400741. ISSN 0263-4937. Retrieved 31 December 2021.
    56. ↑ Rieff, David (ജൂൺ 1997). "Without Rules or Pity". Foreign Affairs. 76 (2). Council on Foreign Relations. Archived from the original on 20 ജൂലൈ 2008. Retrieved 13 ഫെബ്രുവരി 2007.
    57. ↑ Lieberman, Benjamin (2006). Terrible Fate: Ethnic Cleansing in the Making of Modern Europe. Chicago: Ivan R. Dee. pp. 284–292. ISBN 1566636469.
    58. ↑ Croissant, Michael P. (1998). The Armenia-Azerbaijan Conflict: Causes and Implications. London: Praeger. ISBN 0275962415.
    59. ↑ At the time of the dissolution of the USSR, the United States government recognized as legitimate the pre-Molotov–Ribbentrop Pact 1933 borders of the country (the Franklin D. Roosevelt government established diplomatic relations with the Kremlin at the end of that year). Because of this, the George H. Bush administration openly supported the secession of the Baltic SSRs, but regarded the questions related to the independence and territorial conflicts of Georgia, Armenia, Azerbaijan and the rest of the Transcaucasus as internal Soviet affairs.

    ഗ്രന്ഥസൂചിക

    തിരുത്തുക
    "https://ml.wikipedia.org/w/index.php?title=നാഗൊർനോ-കറാബക്ക്_പോരാട്ടം&oldid=3990354" എന്ന താളിൽനിന്ന് ശേഖരിച്ചത്