വിക്കിപീഡിയ

മനു സിംഗ്

ഒരു പരിസ്ഥിതി പ്രവർത്തകന്‍

ഒരു പരിസ്ഥിതി പ്രവർത്തകനും[1] ഒരു സാമൂഹിക നീതി, സമാധാന പ്രവർത്തകനുമാണ് മനു സിംഗ് (मनु सिंह ).[2] അദ്ദേഹം അറിയപ്പെടുന്ന ഒരു ആത്മീയ പരിശീലകനാണ്. വിവിധതരം ധ്യാന വിദ്യകൾ പരീക്ഷിച്ചുനോക്കുന്നു. കൂടാതെ അറിയപ്പെടുന്ന ഒരു ഇന്റർഫെയ്ത്ത് പ്രാക്ടീഷണറാണ്.[3] നിലവിൽ അദ്ദേഹം ധ്യാനാത്മകമായ ജീവിതശൈലി വളർത്തിയെടുക്കുന്നതിലും സമഗ്രമായ ക്ഷേമം ഉറപ്പാക്കുന്നതിലും ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്ന ഒരു സംഘടനയായ വരേണ്യത്തിന്റെ മുഖ്യ ഉപദേശകനാണ്. ഹോളിസ്റ്റിക് ലിവിംഗ്, ഇക്കോ-ആത്മീയത, ധ്യാനാത്മക ജീവിതം എന്നിവയെക്കുറിച്ച് എഴുതുന്ന ഒരു കോളമിസ്റ്റ് കൂടിയാണ് അദ്ദേഹം.[4][5][6]

മനു സിംഗ്
ജനനം
മനു സിംഗ്

21 May 1983
Dehradun, Uttarakhand, India
തൊഴിൽEnvironmentalist, social activist, Interfaith activist, Meditation Guru
മാതാപിതാക്ക(ൾ)Anoop Singh and Indu Bala

ആദ്യകാല ജീവിതം

തിരുത്തുക

അനൂപ് സിങ്ങിന്റെയും ഇന്ദു ബാലയുടെയും മകനായി 1983 മെയ് 21 ന് ഉത്തരാഖണ്ഡിലെ ഡെറാഡൂണിലാണ് സിംഗ് ജനിച്ചത്. ഡെറാഡൂണിലെ റിവർഡെയ്ൽ ഹൈസ്കൂളിൽ നിന്ന് സ്കൂൾ വിദ്യാഭ്യാസം പൂർത്തിയാക്കി. ജവഹർലാൽ നെഹ്‌റു യൂണിവേഴ്‌സിറ്റിയിൽ നിന്നാണ് അദ്ദേഹം ഉന്നത വിദ്യാഭ്യാസം നേടിയത്.[7]

കരിയർ

തിരുത്തുക

ധ്യാന ഗുരു

തിരുത്തുക

മമനു സിംഗ് ഒരു മെഡിറ്റേഷൻ ആൻഡ് മൈൻഡ്ഫുൾനെസ് വിദഗ്ദ്ധനാണ്. അദ്ദേഹം കിഴക്കൻ സാങ്കേതിക വിദ്യകൾ ഉപയോഗിച്ച് ധ്യാന ജീവിതം പഠിപ്പിക്കുന്നു. ശാസ്‌ത്രീയ അഭിരുചിയും നിർജീവ ആത്മീയ ജ്ഞാനവും സമന്വയിപ്പിച്ച അദ്ദേഹത്തിന്റെ രീതി അതുല്യമാണ്.[5] സമഗ്രമായ ക്ഷേമത്തിനും, ശാരീരികവും, മാനസികവും, വൈകാരികവും, ആത്മീയവും, സാമൂഹികവും അതിനപ്പുറവും അദ്ദേഹം ഊന്നിപ്പറയുന്നു. ശ്രദ്ധയും ധ്യാനവും സംബന്ധിച്ച അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആശയം സമയത്തിനോ സ്ഥലത്തിനോ മാത്രമായി പരിമിതപ്പെടുത്തിയിട്ടില്ല. മറിച്ച് പരിണാമം എന്ന ആശയം അവനവന്റെ ഉള്ളിലും ചുറ്റിലും ഉള്ള എല്ലാറ്റിനെയും ഉൾക്കൊള്ളുന്നതിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നു.[8]മലിനീകരണത്തിന്റെ ഏറ്റവും അപകടകരമായ രൂപമാണ് മനുഷ്യ ബോധത്തെ മലിനമാക്കുന്നതെന്നും വായു, ജലം, മണ്ണ്, ശബ്ദം എന്നിവയല്ലെന്നും സിംഗ് അഭിപ്രായപ്പെട്ടു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സിദ്ധാന്തത്തിൽ ലോകം മുഴുവനും ബോധപൂർവമായ പരസ്പര ബന്ധത്തിന്റെ ഒരു വലിയ സമുദ്രമാണ്. അവിടെ ഓരോ കണികയും മുഴുവൻ സമുദ്രത്തോടും തന്നോടും പ്രതിധ്വനിക്കുകയും ആന്ദോളനം ചെയ്യുകയും ചെയ്യുന്നു. ബോധമുള്ളവരും സ്പന്ദിക്കുന്നവരുമായ എല്ലാ ജീവജാലങ്ങളും ഈ സമുദ്രത്തിൽ നിന്ന് വേറിട്ടുനിൽക്കുന്നില്ല, എന്നാൽ നാം നമ്മുടെ ഈഗോകളിൽ പരസ്യമായി നിക്ഷേപിക്കുമ്പോൾ, വേർപിരിയലിന്റെ ഒരു മിഥ്യാധാരണ നാം വളർത്തിയെടുക്കുന്നു. ഈ മിഥ്യാബോധം നമ്മെ ഈ ബോധപൂർവമായ പരസ്പര ബന്ധത്തിൽ നിന്ന് വിച്ഛേദിക്കുന്ന പാതയിലേക്ക് നയിക്കുകയും ഈ മുഴുവൻ സൃഷ്ടിയുടെയും ഒരു വിഷവസ്തുവായി മാറുകയും ചെയ്യുന്നു.[5]

ഇക്കോ ആത്മീയത

തിരുത്തുക

മുഴുവൻ അസ്തിത്വവും പരസ്പരബന്ധിതമായ ഒരു വലയാണെന്നും ഒരാളുടെ സ്വന്തം ബോധത്തിന്റെ മലിനീകരണം നമുക്ക് ചുറ്റുമുള്ള എല്ലാറ്റിനെയും തടസ്സപ്പെടുത്തുന്നതിലേക്ക് നയിക്കുന്നുവെന്നും മനു സിംഗ് അവകാശപ്പെടുന്നു. അതേസമയം അദ്ദേഹത്തിന്റെ സാങ്കേതിക വിദ്യകൾ ജീവിതത്തോടുള്ള നരവംശ കേന്ദ്രീകൃത സമീപനത്തിനുപകരം സുസ്ഥിരമായ ഒരു ജീവിതത്തെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കാൻ ഉദ്ദേശിക്കുന്ന എല്ലാ ജീവജാലങ്ങളുടെയും ക്ഷേമത്തിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നു. ആവാസവ്യവസ്ഥയുടെ മഹത്തായ നന്മയ്ക്കും ശുദ്ധമായ ഊർജ്ജത്തിനും വനനശീകരണം കുറയ്ക്കുന്നതിനും വേണ്ടി രാഷ്ട്രങ്ങൾ ഒന്നിക്കണമെന്ന് അദ്ദേഹം നിർദ്ദേശിക്കുന്നു. പാൻഡെമിക് (COVID-19) നമ്മുടെ നിലവിലെ ജീവിതശൈലിയുടെ ഫലമാണെന്നും അതിനെ സമൂലമായും ബോധപൂർവമായും മാറ്റേണ്ടതുണ്ടെന്നും അദ്ദേഹം ഊന്നിപ്പറയുന്നു.[6]

പരിസ്ഥിതിവാദം

തിരുത്തുക

സുസ്ഥിരമായ ആസൂത്രണത്തിന്റെ അഭാവത്തിൽ വികസന വിവരണത്തെ ആവശ്യമായ സന്ദർഭങ്ങളിൽ നേരിട്ട് അപലപിക്കുകയും അടിയന്തര ശ്രദ്ധ ആവശ്യമുള്ള വിഷയങ്ങളെക്കുറിച്ച് മിസ്റ്റർ സിംഗ് വാചാലനായിരുന്നു. പല വാർത്താ പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകളിലും അദ്ദേഹം പാനലിസ്റ്റ് ആയിരുന്നു.[9] കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനത്തെക്കുറിച്ചും അതിന്റെ പ്രത്യാഘാതങ്ങളെക്കുറിച്ചും അദ്ദേഹം വിവിധ സെഷനുകൾ നടത്തി പ്രകൃതിയുടെ പരസ്പര ബന്ധത്തിലേക്ക് യുവാക്കളുടെ ശ്രദ്ധ ആവർത്തിച്ച് ആകർഷിക്കുകയും എല്ലാവർക്കും സുസ്ഥിരമായ ജീവിതം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശാസ്ത്രീയ മനോഭാവവും ഭൂമിയുടെയും മനുഷ്യത്വത്തിന്റെയും ചരിത്രത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ആഴത്തിലുള്ള ഗ്രാഹ്യവും പ്രേക്ഷകർക്ക് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ലക്ഷ്യവുമായി ബന്ധപ്പെടാനുള്ള വഴി രൂപപ്പെടുത്തുന്നു.[10] സിംഗ് മാംസവ്യവസായത്തെ അങ്ങേയറ്റം വിമർശിക്കുന്നു, കൂടാതെ വ്യക്തിഗത ക്ഷേമത്തിനും ഭൂമിയുടെ ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടി വേഗനോ സസ്യാഹാരമോ ആയ ജീവിതശൈലി സ്വീകരിക്കാൻ ആളുകളെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്ന വിപുലമായ സെഷനുകൾ അദ്ദേഹം നടത്തി.[11]

ഇന്റർഫെയ്ത്ത് ഹാർമണി

തിരുത്തുക

ഇന്ത്യയിലെ വിവിധ മതങ്ങൾക്കിടയിൽ സൗഹാർദത്തിന് വേണ്ടി പ്രവർത്തിക്കുന്നതിനായി മനു സിംഗ് 2008ൽ [12] സർവ ധർമ്മ സംവാദ് എന്ന എൻജിഒ സ്ഥാപിച്ചു. സർവ ധർമ്മ സംവാദിന്റെ ആശയം, വിവിധ മതങ്ങളുടെ നേതാക്കൾ നിരവധി സാമൂഹിക അനാചാരങ്ങൾക്കെതിരെ കുരിശുയുദ്ധത്തിന് ഒരു പൊതു മിനിമം പരിപാടിയിൽ പ്രവർത്തിക്കുക എന്നതായിരുന്നു. അദ്ദേഹം ഐക്യരാഷ്ട്രസഭ, യുആർഐ, എച്ച്‌ഡബ്ല്യുപിഎൽ, ആർട്ട് ഓഫ് ലിവിംഗ്, കെഐസിഐഡി എന്നിവയുമായി സഹകരിച്ചു. ഇന്ത്യയിൽ മതാന്തര സംവാദങ്ങളെ കേന്ദ്രീകരിച്ചുള്ള കൺവെൻഷനുകളും പ്രോഗ്രാമുകളും സംഘടിപ്പിച്ചു. സർവ ധർമ്മ സംവാദിലൂടെ അദ്ദേഹം മാധ്യമങ്ങളിലും വിവരസാക്ഷരതയിലും ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ച് നിരവധി ശിൽപശാലകളും പരിശീലനങ്ങളും നടത്തിയിട്ടുണ്ട്.[13][14][15]

2008-ൽ അദ്ദേഹം സർവ ധർമ്മ സൻസദ് വിളിച്ചുകൂട്ടി. വിവിധ മതങ്ങളിലെ നേതാക്കളെ ഒരു പൊതുവേദിയിലേക്ക് ക്ഷണിക്കുകയും സാമൂഹിക ഉന്നമനത്തിനായി ഒരുമിച്ച് പ്രവർത്തിക്കുകയും ചെയ്യുക എന്ന അജണ്ടയുമായി ഒരുമിച്ചുചേരുകയും ചെയ്തു.[16][17]ലോക്‌സഭാ ടിവിയിൽ വിചാര് മന്തൻ എന്ന പേരിൽ ഒരു സാമൂഹിക-ആത്മീയ ടോക്ക് ഷോയും അദ്ദേഹം സംവിധാനം ചെയ്തു. ഇത് വിവിധ സാമൂഹിക പ്രശ്‌നങ്ങളെയും അവയുടെ പരിഹാരങ്ങളെയും കുറിച്ച് ചർച്ച ചെയ്യാൻ സിവിൽ സമൂഹത്തിൽ നിന്ന് നിരവധി വിദഗ്ധരെ കൊണ്ടുവന്നു. തുടർന്ന് സമാനമായ രീതിയിൽ സാധന ടിവിയിൽ വേദ് മന്തൻ എന്ന പേരിൽ ഒരു ടിവി ഷോ അവതരിപ്പിക്കുകയും സംവിധാനം ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. [18]

സാമൂഹിക പ്രസ്ഥാനങ്ങൾ

തിരുത്തുക

ഇന്ത്യയിലെ തൊഴിലുറപ്പ് തൊഴിലാളികൾക്കെതിരെ പ്രവർത്തിക്കുന്ന അന്താരാഷ്‌ട്ര പ്രശസ്തമായ എൻജിഒയായ ബന്ധ മുക്തി മോർച്ചയുടെ ഓണററി കൺസൾട്ടന്റും മലയോര ജനതയുടെ ഉന്നമനത്തിനായി കുമയൂണിൽ (ഉത്തരാഖണ്ഡ്) പ്രവർത്തിക്കുന്ന അനുപം സർവ സേവാ സമിതിയുടെ കൺവീനറുമായിരുന്നു.[19]

ദയാനന്ദയുടെ ആര്യസമാജത്തിൽ നിന്ന്[20] വ്യത്യസ്‌തമായ വേൾഡ് കൗൺസിൽ ഓഫ് ആര്യസമാജിന്റെ മീഡിയ സെക്രട്ടറിയും യുവജന വിഭാഗത്തിന്റെ തലവനുമായി സിംഗ് സേവനമനുഷ്ഠിച്ചു.[21] ലോകമെമ്പാടും വേൾഡ് കൗൺസിൽ ഓഫ് ആര്യസമാജിലൂടെ ബീഫ്, മയക്കുമരുന്ന്, മദ്യം എന്നിവയ്‌ക്കെതിരെ വിവിധ പരിപാടികളും മത-സാംസ്‌കാരിക പരിപാടികളും സംഘടിപ്പിക്കുന്നതിൽ അദ്ദേഹം പ്രധാന പങ്കുവഹിച്ചിട്ടുണ്ട്.

ഇന്ത്യ എഗെയ്ൻസ്റ്റ് കറപ്ഷൻ മൂവ്‌മെന്റിന്റെ പ്രാരംഭ അംഗങ്ങളിൽ ഒരാളായിരുന്നു അദ്ദേഹം. പ്രസ്ഥാനം സാമൂഹിക പുരോഗതിയിൽ നിന്ന് രാഷ്ട്രീയ അധികാരം നേടുന്നതിനുള്ള പ്രസ്ഥാനമായി മാറുന്നതുവരെ സജീവ പങ്കാളിയായി തുടർന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശക്തമായ കവിതാ പാരായണവും പ്രസംഗങ്ങളും ജനക്കൂട്ടത്തിനിടയിൽ വളരെ പ്രസിദ്ധമായിരുന്നു.[22]

2011 ഫെബ്രുവരി 11 ന് ഛത്തീസ്ഗഡിൽ നിന്ന് മാവോയിസ്റ്റുകൾ തട്ടിക്കൊണ്ടുപോയ 5 പോലീസുകാരെ മോചിപ്പിക്കുന്നതിന് അദ്ദേഹം നിരവധി സാമൂഹിക പ്രവർത്തകരുമായി ഇടനിലക്കാരനായി പ്രവർത്തിച്ചു. ഈ മധ്യസ്ഥ ദൗത്യത്തിനിടെ, വിമോചിത മാവോയിസ്റ്റ് മേഖലകൾ എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്ന അപകടകരമായ ബസ്തർ വനങ്ങളുടെ നിരവധി മൈലുകൾ അദ്ദേഹത്തിന് നടക്കേണ്ടി വന്നു.[23][24][25][26]

അദ്ദേഹം ഒരു മൃഗാവകാശ പ്രവർത്തകനും എല്ലാ ജീവജാലങ്ങളോടും അനുകമ്പയും പരിചരണവും പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിൽ ഏർപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. മതത്തിന്റെ പേരിൽ മൃഗങ്ങളെ കശാപ്പ് ചെയ്യുന്നത് നിരോധിക്കുന്നതിനും സസ്യാഹാരം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിനുമായി അദ്ദേഹം കാമ്പെയ്‌നുകളും സംഘടിപ്പിച്ചു. നേപ്പാളിൽ ഗാധിമായി മൃഗബലി നിരോധിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രസ്ഥാനത്തിൽ അദ്ദേഹം സജീവമായി ഇടപെട്ടിരുന്നു. കൂടാതെ ഈദുൽ അദ്ഹ യാഗങ്ങളിൽ ഒട്ടകങ്ങളെ രക്ഷിക്കുന്നതിലും അദ്ദേഹം പ്രധാന പങ്കുവഹിച്ചിട്ടുണ്ട്.[11][27] ഗുഡ്ഗാവിലെ അറവുശാലകൾക്കെതിരെയും നേപ്പാളിലെ ഗാന്ധിമയിയിൽ മൃഗങ്ങളെ കൊല്ലുന്നതിനെതിരെയും അദ്ദേഹം ശബ്ദമുയർത്തി.[26] വരേണ്യം എന്ന പേരിലുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ സെഷൻ, മൃഗങ്ങൾക്ക് ഏറ്റവും കുറഞ്ഞ കഷ്ടപ്പാടുകൾ ഉണ്ടാക്കുന്ന ഒരു ജീവിതശൈലി സ്വീകരിക്കാൻ യുവാക്കളെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും പരിസ്ഥിതിയെ സംരക്ഷിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.[10] പ്രമുഖ ബാഡ്മിന്റൺ താരം സൈന നെഹ്‌വാൾ, ഗുസ്തി താരം രാജീവ് ടോമർ, യുഎഫ്‌സി ചാമ്പ്യനും ഹോളിവുഡ് താരവുമായ റാണ്ടി കോച്ചർ തുടങ്ങിയ പ്രമുഖ കായിക താരങ്ങളിൽ നിന്ന് വരേണ്യത്തിന് മികച്ച പിന്തുണ ലഭിച്ചു.

കോവിഡ്-19 ലോക്ക്ഡൗൺ സമയത്ത്

തിരുത്തുക

പകർച്ചവ്യാധിയുടെ സമയത്ത് മറ്റുള്ളവരെ സഹായിക്കുന്നതിൽ ധൈര്യവും നിസ്വാർത്ഥതയും കാണിച്ചവരിൽ ഒരാളാണ് മിസ്റ്റർ സിംഗ്. COVID-19 എന്ന വിപത്തിനെ ചെറുക്കാനുള്ള ശ്രമത്തിൽ, മനുഷ്യരാശിയുടെ ലക്ഷ്യത്തിനായി സമർപ്പിക്കപ്പെട്ട വ്യക്തികളുടെ സംഘത്തോടൊപ്പം മിസ്റ്റർ സിംഗ് നിരവധി ദുരിതാശ്വാസ സംരംഭങ്ങൾ ഏറ്റെടുത്തിരുന്നു. COVID-19 പാൻഡെമിക് കാരണം വളരെ ഗുരുതരമായി ബാധിച്ച തെരുവ് മൃഗങ്ങളെ അദ്ദേഹം പരിപാലിക്കുന്നു എന്നതാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവും മികച്ച സംരംഭങ്ങളിലൊന്ന്.[28] പ്രതിസന്ധികളുടെ സമയത്തും സന്തുലിതമായ ജീവിതം ഉറപ്പാക്കുന്നതിനായി അദ്ദേഹം പ്രത്യേകിച്ച് കോവിഡ് കാലത്ത് മാനസികവും ശാരീരികവുമായ ആരോഗ്യം എന്ന കോളങ്ങൾ എഴുതിയിട്ടുണ്ട്. യോഗയെയും ധ്യാനത്തെയും കുറിച്ചുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആഴത്തിലുള്ള അറിവ് ഈ മഹാമാരിയുടെ സമയത്ത് പലരെയും സഹായിച്ചിട്ടുണ്ട്.

മറ്റു പ്രവർത്തനങ്ങൾ

തിരുത്തുക

മുൻ യുഎസ് പ്രസിഡന്റ് ബിൽ ക്ലിന്റന്റെ രക്ഷാകർതൃത്വത്തിൽ ഒരു സ്ഥാപനം നൽകിയ ഇന്ത്യയിലെ ഹൾട്ട് പ്രൈസ് ജൂറിയുടെ ഭാഗമായിരുന്നു അദ്ദേഹം.[29]

അവലംബം

തിരുത്തുക
  1. ↑ Live, APN (5 June 2018). ""Eco issues need to come into our everyday culture" – APN Live". APN Live. Archived from the original on 27 February 2019. Retrieved 10 October 2018.
  2. ↑ "Disaster Law: Can Laws make communities safer from disasters?" (PDF). Network of Asia Pacific Schools and Institutes of Public Administration and Governance. Archived from the original (PDF) on 10 October 2018. Retrieved 10 October 2018.
  3. ↑ "Who we are". www.sdsamvaad.org. Archived from the original on 2019-06-26. Retrieved 2019-07-03.
  4. ↑ "ആർക്കൈവ് പകർപ്പ്". Archived from the original on 2022-01-21. Retrieved 2022-05-12.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 https://globalspaonline.com/health/alternative-therapies/eco-spirituality-the-pathway-to-a-meaningful-life/. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help)
  6. ↑ 6.0 6.1 https://www.dailypioneer.com/2020/vivacity/a-new-lease-of-life-.html. {{cite web}}: Missing or empty |title= (help)
  7. ↑ "Fsi_guestFaculty". Archived from the original on 2018-10-10. Retrieved 2022-05-12.
  8. ↑ "Holistic Health For Mind & Body: 5 Pillars To Maintain Holistic Health, And Its Importance - Onlymyhealth".{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  9. ↑ "Economic issues need to come into our everyday culture". Archived from the original on 27 February 2019.
  10. ↑ 10.0 10.1 "Varenyam: A discussion on Climate Change".
  11. ↑ 11.0 11.1 "Benefits of Vegetarianism".
  12. ↑ "Interfaith Foundation India". interfaithfoundationindia.com. Archived from the original on 2018-10-10. Retrieved 10 October 2018.
  13. ↑ "UNESCO-LED NATIONAL CONSULTATION ON MEDIA AND INFORMATION LITERACY" (PDF).[പ്രവർത്തിക്കാത്ത കണ്ണി]
  14. ↑ "Trainings". Archived from the original on 2020-02-05. Retrieved 2022-05-12.
  15. ↑ "Striking the right chord between the environment, social inclusion and religion: Samvaad | URI - United Religions Initiative".{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  16. ↑ "सामाजिक कुरीतियों के खिलाफ धर्मगुरूओं का 'न्यूनतम साझा कार्यक्रम'" (in ഹിന്ദി). Retrieved 10 October 2018.[പ്രവർത്തിക്കാത്ത കണ്ണി]
  17. ↑ "धर्मगुरुओं ने की 'न्यूनतम साझा कार्यक्रम' बनाने की पहल". Zee News Hindi. 30 November 2014. Retrieved 10 October 2018.
  18. ↑ "VED MANTHAN".
  19. ↑ "Who we are - SDS". Archived from the original on 2020-01-30. Retrieved 2022-05-12.
  20. ↑ "Pragya Singh Thakur subjected to third degree torture: Swami Agnivesh". Zee News. 6 May 2013. Retrieved 10 October 2018.
  21. ↑ Long, Jeffery D. (2011). Historical Dictionary of Hinduism (in ഇംഗ്ലീഷ്). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-5381-2294-5.
  22. ↑ "Anna Hazare Inspiring Poem".
  23. ↑ "Happenings- Utsah Toli". utsahtoli.org. Archived from the original on 2020-02-16. Retrieved 10 October 2018.
  24. ↑ "Naxals set to release 5 abducted cops in Chhattisgarh on Feb 11". The Times of India. Retrieved 10 October 2018.
  25. ↑ "Maoists release five abducted cops in Chhattisgarh". The Indian Express. 11 February 2011. Retrieved 10 October 2018.
  26. ↑ 26.0 26.1 "Meet Manu Singh- Combining the power of Youth and Inter Faith Dialogue – Delhi Now". Delhi Now. 13 October 2018. Retrieved 19 November 2018.[പ്രവർത്തിക്കാത്ത കണ്ണി]
  27. ↑ "International Day For Peace- Live in Peace not in Pieces".
  28. ↑ "Out on the stress, Team of Varenyum come on the aid of homeless & stray animals amid COVID 19! | Business News This Week".{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  29. ↑ University, Ashoka. "Events". Ashoka University. Archived from the original on 2018-10-10. Retrieved 10 October 2018.
"https://ml.wikipedia.org/w/index.php?title=മനു_സിംഗ്&oldid=4105687" എന്ന താളിൽനിന്ന് ശേഖരിച്ചത്