നാഷണൽ ട്യൂബർകുലോസിസ് ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട്

National Tuberculosis Institute
സ്ഥാപിതം	1959
ചുമതലയുള്ള ഉദ്യോഗസ്ഥൻ	Dr. N.Somashekar(Director)
സ്ഥലം	Bangalore, Karnataka, India ; 13°0′6″N 77°34′58″E / 13.00167°N 77.58278°E
കായിക വിളിപ്പേര്	NTIB
വെബ്‌സൈറ്റ്	Official Web Site
	Bengaluru Landmarks

ക്ഷയരോഗത്തെക്കുറിച്ചുള്ള നൂതന ഗവേഷണത്തിനായി സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ആരോഗ്യ, കുടുംബക്ഷേമ മന്ത്രാലയത്തിന്റെ ഡയറക്ടറേറ്റ് ജനറൽ ഓഫ് ഹെൽത്ത് സർവീസസിന് കീഴിലുള്ള ഇന്ത്യൻ ഗവൺമെന്റ് ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടാണ് നാഷണൽ ട്യൂബർകുലോസിസ് ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് (എൻ‌ടി‌ഐ‌ബി) ^[1]. ഇന്ത്യയിലെ കർണാടക സംസ്ഥാനമായ ബെംഗളൂരുവിലെ ബെല്ലാരി റോഡിലാണ് ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്.

പ്രൊഫൈൽ

Dr. Robert Koch discovered the tuberculosis bacillus.

ഇന്ത്യൻ കൗൺസിൽ ഓഫ് മെഡിക്കൽ റിസർച്ച് (ഐസിഎംആർ) നടത്തിയ 1955-58 സർവേയുടെ കണ്ടെത്തലുകൾക്ക് ദേശീയ ക്ഷയരോഗ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് കടപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. അവിടെ രാജ്യത്തുടനീളം ഉയർന്നരീതിയിൽ ശ്വാസകോശത്തെ ബാധിക്കുന്ന തരം ക്ഷയരോഗം കണ്ടെത്തി. സർവേ കണ്ടെത്തലുകളെ അടിസ്ഥാനമാക്കി ഇന്ത്യാ ഗവൺമെന്റ് ഒരു നൂതന ഗവേഷണ സ്ഥാപനം ആരംഭിക്കുന്നതിനുള്ള നടപടികൾ ആരംഭിച്ചു. അതിന്റെ ഫലമായി മൈസൂരിലെ അന്നത്തെ മഹാരാജാവ് സംഭാവന ചെയ്ത അവലോൺ എന്ന ഭൂസ്വത്തിൽ എൻ‌ടി‌ഐ‌ബി 1959 ൽ സ്ഥാപിതമായി. ലോകാരോഗ്യ സംഘടനയാണ് സാങ്കേതിക സഹായം നൽകിയത്. ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് യൂണിസെഫ് സഹായത്തിലൂടെ ഉപകരണങ്ങൾ ശേഖരിച്ചു.

ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് അന്നുമുതൽ, ഗവേഷണ പദ്ധതികളിലും പഠനങ്ങളിലും സജീവമാണ്. കൂടാതെ രോഗത്തിന്റെ ക്ലിനിക്കൽ, എപ്പിഡെമോളജിക്കൽ, സോഷ്യോളജിക്കൽ വശങ്ങൾ ഉൾക്കൊള്ളുന്ന ഒരു ടിബി നിയന്ത്രണ പരിപാടി രൂപീകരിക്കുന്നതിൽ വിജയിച്ചു. രാജ്യത്തുടനീളമുള്ള മെഡിക്കൽ, പാരാമെഡിക്കൽ സ്റ്റാഫുകൾക്കും ഉദ്യോഗസ്ഥർക്കും പരിശീലനം നൽകുക, ലോകാരോഗ്യ സംഘടന ശുപാർശ ചെയ്ത ഡോട്ട്സ് തന്ത്രങ്ങൾക്ക് അനുസൃതമായി നയങ്ങളും പരിപാടികളും രൂപപ്പെടുത്തുക, രോഗത്തെയും അതിന്റെ പകർച്ചവ്യാധിയെയും കുറിച്ചുള്ള ഗവേഷണങ്ങൾ ആസൂത്രണം ചെയ്യുക, ഏകോപിപ്പിക്കുക, നടപ്പിലാക്കുക, പ്രോഗ്രാമുകളുടെ നിരീക്ഷണം, പ്രചാരണങ്ങൾ അച്ചടി, ഓഡിയോ-വിഷ്വൽ മീഡിയകളിലൂടെ അറിവിന്റെ സ്വാധീനവും ഡോക്യുമെന്റേഷനും പ്രചാരണവും എന്നിവ ഇതിന്റെ പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

1985 ൽ ടിബി ഗവേഷണത്തിനും പരിശീലനത്തിനുമായി ഡബ്ല്യുഎച്ച്ഒ യുടെ സഹകരണ കേന്ദ്രമായി ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് അംഗീകാരം നേടി.

പ്രോഗ്രാമുകൾ

പരിശീലന പരിപാടികൾ

Tuberculosis (TB) is a potentially fatal contagious disease that can affect almost any part of the body but is mainly an infection of the lungs. It is caused by a bacterial microorganism, the tubercle bacillus or Mycobacterium tuberculosis. Although TB can be treated, cured, and can be prevented if persons at risk take certain drugs, scientists have never come close to wiping it out. Few diseases have caused so much distressing illness for centuries and claimed so many lives.^[2]

മെഡിക്കൽ, പാരാമെഡിക്കൽ ഉദ്യോഗസ്ഥരെ, കരിയർ അധിഷ്ഠിത, ഇൻ-സർവീസ് കോഴ്സുകളായി പരിശീലിപ്പിക്കുക, പ്രാഥമിക ആരോഗ്യ കേന്ദ്രങ്ങളിലും രാജ്യത്തെ മറ്റ് താഴ്ന്ന തലത്തിലുള്ള മെഡിക്കൽ സൗകര്യങ്ങളിലും ജോലി ചെയ്യുന്ന ജീവനക്കാരെ പരിശീലിപ്പിക്കുന്നതിന് അവരെ പരിശീലിപ്പിക്കുക എന്നതാണ് ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിന്റെ പരിശീലന വകുപ്പിന്റെ പ്രാഥമിക പ്രവർത്തനം. ജില്ലാ മെഡിക്കൽ സെന്ററുകളിലെയും മെഡിക്കൽ കോളേജുകളിലെയും മെഡിക്കൽ, പാരാമെഡിക്കൽ ഉദ്യോഗസ്ഥർക്ക് തുറന്ന രണ്ടാഴ്ചത്തെ കോഴ്‌സാണ് ട്രെയിനിംഗ് ഓഫ് ട്രെയിനേഴ്സ് (TOT) കോഴ്‌സ്.^[3]

ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്ന മറ്റ് പരിശീലന കോഴ്സുകൾ ഇവയാണ്:

സ്റ്റേറ്റ് ടിബി ട്രെയിനിംഗ് ആൻഡ് ഡെമോൺസ്ട്രേഷൻ സെന്റർ (എസ്ടിഡിസി) ^[4] പരിശീലനം: എപിഡിമിയോളജിസ്റ്റുകൾ, ബാക്ടീരിയോളജിസ്റ്റുകൾ, സ്റ്റാറ്റിസ്റ്റിക്സ്, ടിബി സ്പെഷ്യലിസ്റ്റുകൾ, പരിശീലകർ തുടങ്ങിയ എസ്ടിഡിസി ഉദ്യോഗസ്ഥർക്കായി മൂന്നാഴ്ചത്തെ കോഴ്സ്.

ആർ‌എൻ‌ടി‌സി‌പി മോഡുലാർ പരിശീലനം: സീനിയർ ട്രീറ്റ്‌മെന്റ് സൂപ്പർവൈസർമാർ (എസ്ടിഎസ്), സീനിയർ ടിബി ലബോറട്ടറി സൂപ്പർവൈസർമാർ (എസ്ടിഎൽഎസ്), ജില്ലാ മെഡിക്കൽ സെന്ററുകളിലെ മറ്റ് പരിശീലന ഓഫീസർമാർ എന്നിവരെ ലക്ഷ്യം വെച്ചാണ് കോഴ്‌സ് മോഡുലാർ ആയി രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിരിക്കുന്നത്.

പ്രോഗ്രാം മാനേജർമാർക്കുള്ള പരിശീലനം: മാനേജർ, കമ്പ്യൂട്ടർ കഴിവുകൾ വികസിപ്പിക്കുകയെന്ന ലക്ഷ്യത്തോടെ സീനിയർ ടിബി ഓഫീസർമാർക്കും (എസ്ടിഒ) മെഡിക്കൽ ഓഫീസർമാർക്കും (എം‌ഒ) രണ്ടാഴ്ചത്തെ പരിപാടി.

ബിരുദാനന്തര പരിശീലനം: കമ്മ്യൂണിറ്റി മെഡിസിൻ, ചെസ്റ്റ് മെഡിസിൻ, ജനറൽ മെഡിസിൻ എന്നിവയിൽ ബിരുദാനന്തര ബിരുദ വിദ്യാർത്ഥികൾക്കായി 10 ദിവസത്തെ പരിപാടി. പരിശീലന രീതി പ്രായോഗികതകളിലൂടെയും അവതരണങ്ങളിലൂടെയുമാണ്.

എൻ‌ജി‌ഒകൾക്കും സ്വകാര്യ പ്രാക്ടീഷണർമാർക്കും പരിശീലനം: സംസ്ഥാന അല്ലെങ്കിൽ കേന്ദ്ര ടിബി ഡിവിഷനുകളിൽ നിന്നുള്ള ശുപാർശകൾ പ്രകാരം സ്വകാര്യ പ്രാക്ടീഷണർമാർക്കും എൻ‌ജി‌ഒകൾക്കും രണ്ട് ദിവസത്തെ കോഴ്‌സ്.

ലോകാരോഗ്യ സംഘടനയുടെ പരിശീലനം: ലോകാരോഗ്യ സംഘടനയുടെ പ്രത്യേക പദ്ധതിയാണിത്, ലോകാരോഗ്യ സംഘടനയുടെ അഭ്യർത്ഥനയും ശുപാർശയും അനുസരിച്ചാണ് ഇത് നടത്തുന്നത്.

അറിവും വിവരങ്ങളും എളുപ്പത്തിൽ പ്രചരിപ്പിക്കുന്നതിനായി എൻ‌ടി‌ഐ‌ബി പതിവായി സെമിനാറുകളും വർക്ക് ഷോപ്പുകളും കോൺഫറൻസും നടത്തുന്നു.^[3]

ഗവേഷണ പരിപാടികൾ

In 2007, the prevalence of TB per 100,000 people was highest in sub-Saharan Africa, and was also relatively high in Asia.^[5]

എൻ‌ടി‌ഐ‌ബി പതിവായി ഗവേഷണ പരിപാടികൾ ഏറ്റെടുക്കുന്നു. നിലവിലെ രണ്ട് പ്രോഗ്രാമുകൾ ഇവയാണ്:

തുംകൂർ ജില്ലയിലെ ആർ‌എൻ‌ടി‌സി‌പി പ്രകാരം റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യുന്ന ക്ഷയരോഗ കേസുകളുടെ സംഭവങ്ങൾ, ആനുകാലിക വ്യാപനം, സമ്പൂർണ്ണത എന്നിവ കണക്കാക്കുന്നതിനുള്ള ക്യാപ്‌ചർ-റിക്യാപ്‌ചർ: കർണാടകയിലെ തുംകൂർ ജില്ലയിൽ രോഗബാധയും കാലാവധിയും കണക്കാക്കാനും പരിഷ്‌കരിച്ച ദേശീയ ക്ഷയരോഗ നിയന്ത്രണ പദ്ധതിയുടെ (ആർ‌എൻ‌ടി‌സി‌പി) കാര്യക്ഷമത കണ്ടെത്താനും ഈ പ്രോഗ്രാം ലക്ഷ്യമിടുന്നു. ^[6] ക്യാപ്‌ചർ-റിക്യാപ്‌ചർ രീതിയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് ഗവേഷണ രീതിശാസ്ത്രം. അവിടെ രോഗിയുടെ റെക്കോർഡ് മറ്റ് ഡാറ്റാ ഉറവിടങ്ങളുമായി താരതമ്യം ചെയ്യുന്നു.

സ്മിയർ നെഗറ്റീവ് റിപ്പോർട്ട് പ്രാരംഭ കഫം പരിശോധനയോടുകൂടിയ പൾമണറി ടിബിയുടെ ലക്ഷണങ്ങളുള്ള രോഗികൾക്ക് ഡയഗ്നോസ്റ്റിക് അൽഗോരിതം നടപ്പിലാക്കുന്നതിലെ വെല്ലുവിളികൾ: മൈസൂർ, മാണ്ഡ്യ, ചിക്കമംഗലൂർ, ഷിമോഗ ജില്ലകളിൽ ആർ‌എൻ‌ടി‌സി‌പിക്ക് കീഴിലുള്ള സ്മിയർ ടെസ്റ്റ് നെഗറ്റീവ് രോഗികളുടെ ഡാറ്റാബേസ് തയ്യാറാക്കുന്നതിനും സിസ്റ്റം, രോഗികളുടെ പരിമിതികൾ എന്നിവ രേഖപ്പെടുത്തുന്നതിനും രോഗനിർണയ അൽ‌ഗോരിതം തയ്യാറാക്കുന്നതിനായി രോഗികളുടെ പെരുമാറ്റ രീതികൾ രേഖപ്പെടുത്തുന്നതിനും പദ്ധതി കേന്ദ്രീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. ക്രമരഹിതമായി സാമ്പിൾ ചെയ്യുന്നതും ജില്ലാ മെഡിക്കൽ സെന്ററുകളിൽ (ഡിഎംസി) പരിപാലിക്കുന്ന ലാബ് രജിസ്റ്ററുകളുമായി ഡാറ്റ താരതമ്യം ചെയ്യുന്നതുമാണ് വിന്യസിച്ചിരിക്കുന്ന രീതി.

പ്രോഗ്രാമുകൾ നിരീക്ഷിക്കുന്നു

എൻ‌ടി‌ഐ‌ബിയുടെ മോണിറ്ററിംഗ് പ്രോഗ്രാം ദേശീയ ക്ഷയരോഗ പദ്ധതി (എൻ‌ടി‌പി), പുതുക്കിയ ദേശീയ ക്ഷയരോഗ പദ്ധതി (ആർ‌എൻ‌ടി‌സി‌പി) എന്നിവയ്ക്ക് കീഴിലുള്ള കേന്ദ്രഭരണ പ്രദേശങ്ങളായ ദാമൻ, ഡിയു, ലക്ഷദ്വീപ് എന്നിവ ഒഴികെ ഇന്ത്യയെ മുഴുവൻ ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. സ്മിയർ പോസിറ്റീവ്, സ്മിയർ നെഗറ്റീവ് കേസ് ഡിറ്റക്ഷൻ, കഫം പോസിറ്റീവ് കേസുകൾ, ചികിത്സ വിജയ നിരക്ക് എന്നിവയുടെ ഡാറ്റ നിരീക്ഷിക്കുന്നത് പ്രോഗ്രാം ഉൾക്കൊള്ളുന്നു.

പുസ്തകശാല

1960 ൽ സ്ഥാപിതമായ എൻ‌ടി‌ഐ‌ബി ലൈബ്രറി ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിന്റെ വിജ്ഞാന ശേഖരണമാണ്. കൂടാതെ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിന്റെ ഇൻഫർമേഷൻ സപ്പോർട്ട് സെന്ററായി പ്രവർത്തിക്കുകയും പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങളുടെയും വിവരങ്ങൾ പ്രചരിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിന്റെ ഫാക്കൽറ്റി, സ്റ്റാഫ്, ട്രെയിനികൾ, മെഡിക്കൽ വിദ്യാർത്ഥികൾ, ഗവേഷണ വിദഗ്ധർ, ആരോഗ്യ പരിരക്ഷാ ദാതാക്കൾ, രോഗികൾ, പൊതുജനങ്ങൾ എന്നിവയിലേക്ക് ഇത് ലഭ്യമാണ്. പബ്ലിക് ഹെൽത്ത്, റേഡിയോളജി, ബാക്ടീരിയോളജി, സ്റ്റാറ്റിസ്റ്റിക്സ്, സോഷ്യോളജി, എപ്പിഡെമിയോളജി, ഫ്യൂജിറ്റീവ്, ഗ്രേ ലിറ്ററേച്ചർ തുടങ്ങിയ ക്ഷയരോഗ സംബന്ധിയായ വിഷയങ്ങളിൽ 4,000 റഫറൻസ് പുസ്തകങ്ങളും 10,000 ബൗണ്ട് വാല്യങ്ങളും ലൈബ്രറി സൂക്ഷിക്കുന്നു. 20 അന്തർ‌ദ്ദേശീയവും 35 ദേശീയ ആനുകാലികങ്ങളും സബ്‌സ്‌ക്രൈബുചെയ്യുന്ന എൻ‌ടി‌ഐ‌ബി പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങൾ ഒഴികെയുള്ള 120 ഓഡിയോവിഷ്വൽ പാക്കേജുകൾ, 700 സ്ലൈഡുകൾ, 30 സിഡികൾ, 150 ട്രാൻസ്പേരൻസി എന്നിവയുണ്ട്.

പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങൾ

ക്ഷയരോഗവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട നിരവധി പുസ്തകങ്ങളും ലഘുലേഖകളും ജേണലുകളും എൻ‌ടി‌ഐ‌ബിയും അതിന്റെ നിയന്ത്രണ സംവിധാനങ്ങളും പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു.^[7]

ശശിധര എൻ (1980). ക്ഷയരോഗ പരിശോധനയ്ക്കും ബിസിജി വാക്സിനേഷനും ഒരു ആമുഖം. IBH പ്രകശന. Archived from the original on 2014-07-25. Retrieved 2021-06-10.
കൃഷ്ണ മൂർത്തി VV (1991). ക്ഷയരോഗത്തെയും ദേശീയ ക്ഷയരോഗ പദ്ധതിയെയും കുറിച്ചുള്ള വസ്തുതകളും കണക്കുകളും. TNIB. Archived from the original on 2021-02-27. Retrieved 2021-06-10.
കൃഷ്ണ മൂർത്തി എം.എസ്, ശശിധര എൻ.എൻ. (1992). ക്ഷയരോഗ പരീക്ഷകർക്കും വായനക്കാർക്കും വേണ്ടിയുള്ള ഒരു മാനുവൽ. TNIB. Archived from the original on 2021-02-27. Retrieved 2021-06-10. {{cite book}}: Vancouver style error: punctuation in name 1 (help)
ശശിധര എ.എൻ, ചൗധരി കെ (1990). ക്ഷയരോഗ ചർമ്മ പരിശോധന - emerging 100 years since its first use. TNIB. Archived from the original on 2021-02-27. Retrieved 2021-06-10. {{cite book}}: Vancouver style error: punctuation in name 1 (help)
മഹാദേവ് ബി, ബാലസംഗമേശ്വര വി.എച്ച് (1995). ക്ഷയരോഗത്തെക്കുറിച്ച് നിങ്ങൾ അറിഞ്ഞിരിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങൾ - അതിന്റെ രോഗനിർണയം, ചികിത്സ, പ്രതിരോധം. TNIB. Archived from the original on 2021-02-27. Retrieved 2021-06-10. {{cite book}}: Vancouver style error: name in name 1 (help)
Balasangameshwara VH; Sujatha Chandrasekaran; Sophia Vijay; Suryanarayana L (1995). TB & HIV. TNIB.^{[പ്രവർത്തിക്കാത്ത കണ്ണി]}
TNIB (1996). ക്ഷയരോഗത്തിലെ ലബോറട്ടറി നടപടിക്രമങ്ങൾക്കായുള്ള മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ - ഒരു ചാർട്ട്. TNIB. Archived from the original on 2021-02-27. Retrieved 2021-06-10.
ജഗോട്ട പി, ശ്രീകാന്തരാമു എൻ (1997). എൻ‌ടി‌ഐ പഠനങ്ങളുടെ സംഗ്രഹം. TNIB. Archived from the original on 2021-02-27. Retrieved 2021-06-10. {{cite book}}: Vancouver style error: name in name 1 (help)
Suryanarayana HV, Chadha VK (1998). ബാല്യകാല ക്ഷയം. TNIB.^{[പ്രവർത്തിക്കാത്ത കണ്ണി]}
Chauhan MM; Mahadev B & Balasangameshwara VH (1998). മൈകോബാക്ടീരിയം ക്ഷയരോഗത്തിന്റെ ഒറ്റപ്പെടൽ, തിരിച്ചറിയൽ, സംവേദനക്ഷമത പരിശോധന എന്നിവ സംബന്ധിച്ച മാനുവൽ. TNIB. Archived from the original on 2021-02-27. Retrieved 2021-06-10.

നിരവധി മാനുവലുകൾ‌, ഗൈഡുകൾ‌, മറ്റ് പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങൾ‌ എന്നിവയും എൻ‌ടി‌ഐ‌ബി പുറത്തിറക്കിയിട്ടുണ്ട്.

Manual for Census Takers - 1960
Manual for the BCG Vaccinator - 1960
Manuals for the key personnel of District Tuberculosis Programme viz., Introduction, District Tuberculosis Officers, Treatment Organisers, Statistical Assistants, X ray Technicians and Peripheral Health Institutions - 1963
Periodical Abstract Bulletin (for internal circulation only) - introduced from the year 1967
Summaries of NTI studies Vol I & II 1976 & 1977
Summaries of Tuberculosis Research Centre studies Vol I & II 1976 & 1977
Report of the WHO-Government of India Workshop on Tuberculosis and Primary Health Care - 1981
Establishment and functioning of a Tuberculosis Culture Laboratory - 1983
NTI Souvenir - 1985
Proceedings of the NTI Silver Jubilee Celebrations - 1985
Tuberculosis: its diagnosis and treatment for lay persons - 1985
Participation of General Medical Practitioners - a key to success of National Tuberculosis Programme - 1985
Scientific Report 1980-89 - 1990
Guidelines for Medical Officers of Peripheral Health Institutions on National Tuberculosis Programme – Chart - 1990
Introduction to District Tuberculosis Programme - 1994
Manual for District Tuberculosis Officers - 1994
Manual for Treatment Organisers - 1994
Manual for Laboratory Technicians - 1994
Manual for Statistical Assistants - 1994
Manual for X-ray Technicians - 1994
Manual for Peripheral Health Institutions - 1994

അവലംബം

↑ "acronym". Retrieved 14 July 2014.
↑ "TB". web site. Medical Dictionary. 2014. Retrieved 16 July 2014.
↑ ^3.0 ^3.1 "Training" (PDF). PDF. Archived from the original (PDF) on 2014-07-26. Retrieved 16 July 2014.
↑ "STDC". Archived from the original on 2015-07-20. Retrieved 16 July 2014.
↑ World Health Organization (2009). "The Stop TB Strategy, case reports, treatment outcomes and estimates of TB burden". Global tuberculosis control: epidemiology, strategy, financing. pp. 187–300. ISBN 978-92-4-156380-2. Retrieved 14 November 2009.
↑ "RNTCP". Archived from the original on 2014-05-29. Retrieved 15 July 2014.
↑ "Publications". Government of India. Archived from the original on 2021-06-10. Retrieved 16 July 2014.

പുറംകണ്ണികൾ

[acronym-1] "acronym". Retrieved 14 July 2014.

[TB-2] "TB". web site. Medical Dictionary. 2014. Retrieved 16 July 2014.

[Training-3] 3.0 ^3.1 "Training" (PDF). PDF. Archived from the original (PDF) on 2014-07-26. Retrieved 16 July 2014.

[STDC-4] "STDC". Archived from the original on 2015-07-20. Retrieved 16 July 2014.

[WHO2009-Burden-5] World Health Organization (2009). "The Stop TB Strategy, case reports, treatment outcomes and estimates of TB burden". Global tuberculosis control: epidemiology, strategy, financing. pp. 187–300. ISBN 978-92-4-156380-2. Retrieved 14 November 2009.

[RNTCP-6] "RNTCP". Archived from the original on 2014-05-29. Retrieved 15 July 2014.

[Publications-7] "Publications". Government of India. Archived from the original on 2021-06-10. Retrieved 16 July 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]