അനാത്മവാദം

ആത്മാവിന് ശാശ്വതമായ അസ്തിത്വമില്ലെന്നു വാദിക്കുന്ന ബുദ്ധമതസിദ്ധാന്തത്തെ അനാത്മവാദം എന്നു പറയുന്നു. ബ്രാഹ്മണ പരമ്പരയിൽപ്പെട്ട ആസ്തിക്യദർശനമാകുന്നു ആത്മവാദം. അനാത്മവാദം ശ്രവണ പരമ്പരയിൽപെട്ട ബൌദ്ധദർശനമാണ്. ഇതിന് പാലിഭാഷയിൽ അനാത്താവാദം എന്നു പറയുന്നു. നൈരാത്മ്യവാദം, പുദ്ഗളപ്രതിഷേധവാദം, പുദ്ഗളനൈരാത്മ്യവാദം, എന്നീ പര്യായങ്ങളും അനാത്മവാദത്തിനുണ്ട്. ആത്മാവിനെ നിഷേധിക്കുന്ന സിദ്ധാന്തം എന്നാണ് അനാത്മവാദം എന്ന പദത്തിന്റെ അർഥം.

ബുദ്ധന്റെ അനാത്മവാദം

ബുദ്ധന്റെ അനാത്മവാദത്തിൽ ആത്മാവ് പരിപൂർണമായി തിരസ്കരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. അതായത്, ആത്മാവിന്റെ അനസ്തിത്വം വിവക്ഷിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട് എന്നും ആകയാൽ ഇത് മുഴുത്ത ഭൌതികവാദമാണെന്നും ഒരു ധാരണയുണ്ട്. ആ ധാരണ ശരിയല്ല. ആത്മാവിനെക്കുറിച്ചുള്ള ശാശ്വതവാദം, ഉച്ഛേദവാദം എന്നീ പരസ്പരവിരുദ്ധങ്ങളായ സിദ്ധാന്തങ്ങൾക്കിടയിൽ ഒരു മധ്യമാർഗ്ഗം അവലംബിക്കുകയാണ് അനാത്മവാദത്തിലുടെ ബുദ്ധൻ ചെയ്യുന്നത്. ആത്മാവ് നിത്യനും കൂടസ്തനും ചിരന്തനനും ഏകരൂപനും ആയിട്ടാണ് ശാശ്വതവാദികളുടെ സങ്കല്പമെങ്കിൽ ആത്മാവ് ഇല്ല എന്നാണ് ഉച്ഛേദവാദികളുടെ നിലപാട്. ഉച്ഛേദവാദം തികച്ചും ആത്മവിനാശവാദം അഥവാ ഭൌതികവാദം തന്നെയാണ്. ഈ രണ്ടു വാദങ്ങളിൽനിന്നും വ്യത്യസ്തമായ ബുദ്ധന്റെ അനാത്മവാദം അഭൌതികമായ നൈരാത്മ്യവാദം ആണെന്നു പറയാം. ബുദ്ധൻ നിഷേധാത്മക രീതിയിലാണ് ആത്മാവിനെ വർണിച്ചിട്ടുള്ളത്. രൂപം (Form) ആത്മാവല്ല, സംവേദനം (Sensation) ആത്മാവല്ല, സംജ്ഞ (Perception) ആത്മാവല്ല, സംസ്കാരം (Conformation) ആത്മാവല്ല, അവബോധം (Consciousness) ആത്മാവല്ല എന്നാണ് ബുദ്ധൻ എടുത്തു പറയുന്നത്. ഇവിടെ നിഷേധിക്കപ്പെട്ട അഞ്ചു സംഗതികളാണ്, അഞ്ചു സ്കന്ധങ്ങൾ. ഇവ ആത്മാവല്ല എന്നു പറയുമ്പോൾ ആത്മാവ് സ്കന്ധത്തിൽനിന്ന് ഭിന്നമായ ഒരു തത്ത്വമാണ് എന്ന് അർഥമാക്കാമെങ്കിലും ആത്മാവിന്റെ ഘടകങ്ങൾ ഈ സ്കന്ധങ്ങൾ തന്നെയാണുതാനും. അനാത്മവാദത്തിനു ബുദ്ധമതാനുയായികൾ പല വിഭാഗക്കാരും പലവിധ വ്യാഖ്യാനങ്ങൾ നല്കിയിട്ടുണ്ട്.

നിർവാണലബ്ധിക്ക് അനാത്മവാദം അത്യന്തം സഹായകവും അനുപേക്ഷണീയവുമാണെന്ന് ബൌദ്ധന്മാർ അഭിപ്രായപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. പഞ്ചസ്കന്ധങ്ങൾ അനിത്യങ്ങളാകയാൽ അനർഥകാരികളാണ്. ആത്മാവുണ്ടെന്നു വിശ്വസിച്ചാൽ, പഞ്ചസ്കന്ധങ്ങളെ ആത്മാവിന്റെ ഭാവങ്ങളായി കണക്കാക്കുകയും അവയോടു താദാത്മ്യം പ്രാപിക്കുകയും ചെയ്താൽ, നിത്യമല്ലാത്ത ഇവയോട് നിസ്സംഗത്വം പാലിക്കാൻ പ്രയാസം നേരിടും. പൂർണമായ അനാസക്തിയില്ലാതെ മോക്ഷവും സാധ്യമല്ല. ആകയാൽ, ബുദ്ധൻ ശാശ്വതവാദികളിൽനിന്നും അകന്നു എങ്കിലും ഭൌതികവാദത്തിലേക്കു കടക്കാതെ മധ്യവർത്തിയായി നിന്നുകൊണ്ട് തന്റേതായ അനാത്മവാദം പ്രചരിപ്പിച്ചു. ശാശ്വതവാദികൾ മോക്ഷ പ്രാപ്തിക്കായി നടത്തിയിരുന്ന ഗോഹത്യയും അനുഷ്ഠിച്ചിരുന്ന അയിത്തം തുടങ്ങിയ അനാചാരങ്ങളും യുക്തിക്കും അന്തസ്സിനും നിരക്കാത്തതാണെന്ന് ബുദ്ധൻ വിശ്വസിച്ചിരുന്നു. സമുദായ മധ്യത്തിൽ നടമാടിയിരുന്ന ഈ അനാചാരത്തിന് എതിരെ ഒരു ആയുധം എന്ന നിലയിലാണ് ബുദ്ധൻ തന്റെ അനാത്മവാദം അവതരിപ്പിച്ചത്.

ആത്മാവിനെ അപ്പാടെ നിഷേധിക്കുന്ന ഭൌതികവാദത്തിനും അനാത്മവാദം എന്നു പറയുന്നു. ഇത് ദേഹാത്മവാദം എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു. ദേഹത്തിൽ നിന്നു വ്യതിരിക്തമായി ആത്മാവുണ്ട് എന്ന തത്ത്വത്തെ ഈ അനാത്മവാദികൾ അംഗീകരിക്കുന്നില്ല.

കടപ്പാട്: കേരള സർക്കാർ ഗ്നൂ സ്വതന്ത്ര പ്രസിദ്ധീകരണാനുമതി പ്രകാരം ഓൺലൈനിൽ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച മലയാളം സർ‌വ്വവിജ്ഞാനകോശത്തിലെ അനാത്മവാദം എന്ന ലേഖനത്തിന്റെ ഉള്ളടക്കം ഈ ലേഖനത്തിൽ ഉപയോഗിക്കുന്നുണ്ട്. വിക്കിപീഡിയയിലേക്ക് പകർത്തിയതിന് ശേഷം പ്രസ്തുത ഉള്ളടക്കത്തിന് സാരമായ മാറ്റങ്ങൾ വന്നിട്ടുണ്ടാകാം.