സി.എൻ.ഒ. ചക്രം

നക്ഷത്രങ്ങളിൽ ഊർജ്ജം ഉല്പാദിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന പ്രമുഖമായ ഒരു പ്രക്രിയ ആണ് സിഎൻഒ ചക്രം അഥവാ CNO Cycle. കാമ്പിലെ താപനില 16 X 10⁷ K യിലും അധികം ഉള്ള ഭീമൻ നക്ഷത്രങ്ങളിലാണ് സാധാരണ CNO Cycle വഴി ഊർജ്ജം ഉല്പാദിപ്പിക്കുന്നത്. ഈ പ്രക്രിയയിൽ കാർബൺ ഒരു ഉത്പ്രേരകമായി വർത്തിക്കുന്നു. ഈ പ്രക്രിയ 1939-ൽ ഹാൻസ് ബെഥെ എന്ന വിശ്രുത ശാസ്ത്രജ്ഞൻ ആണ് കണ്ടെത്തിയത്. കാർബൺ (C) അണുമർമ്മം ഒരു പ്രോട്ടോണിനെ ആവാഹിച്ച് വിവിധ പ്രക്രിയകളുടെ അവസാനം ഹീലിയം അണുകേന്ദ്രം ഉണ്ടാക്കുന്നു. ഈ പ്രകിയകളുടെ ഇടയ്ക്ക് നൈട്രജനും (N) ഓക്സിജനും (O) ഒക്കെ ഉണ്ടാവുന്നു. അതു കൊണ്ടു ഈ പ്രക്രിയയയെ CNO Cycle എന്നു പറയുന്നു. CNO Cycle -ലെ ആറു റിയാക്ഷനുകൾ താഴെ പറയുന്നവ ആണ്.

സി.എൻ.ഒ. ചക്രത്തിന്റെ രൂപരേഖ

12 6C	+	1 1H	→	13 7N	+	γ			+	1.95 MeV
13 7N			→	13 6C	+	e+	+	νe	+	2.22 MeV
13 6C	+	1 1H	→	14 7N	+	γ			+	7.54 MeV
14 7N	+	1 1H	→	15 8O	+	γ			+	7.35 MeV
15 8O			→	15 7N	+	e+	+	νe	+	2.75 MeV
15 7N	+	1 1H	→	12 6C	+	4 2He			+	4.96 MeV

4 ഹൈഡ്രജൻ അണുകേന്ദ്രങ്ങൾ സംയോജിച്ച് ഒരു ഹീലിയം അണുകേന്ദ്രം ഉണ്ടാകുന്നു എന്നതാണ്‌ മുകളിലെ പ്രക്രിയയുടെ ആകെ തുക. ഒപ്പം ഊർജ്ജവും ന്യൂട്രിനോകളും പുറത്തു വരുന്നു. ഈ പ്രക്രിയകളുടെ അവസാനം കാർബൺ തിരിച്ചു കിട്ടുന്നു. അതിനാൽ അത് തുടർച്ചയായി ഉപയോഗിക്കപ്പെടുന്നു.