മാലി സാമ്രാജ്യം

മാലി സാമ്രാജ്യം (മണ്ടിംഗ്: Nyeni അഥവാ നിയാനി എന്നും മാൻഡൻ കുർഫബ എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു( മാൻഡേൻ എന്ന ചുരുക്കപേരിലും അറിയപ്പെട്ടു) 1230 മുതൽ 1670 വരെ സാമ്രാജ്യം നിലനിന്നു.സുതെയ്ത കെയ്താ ആണ് സാമ്രാജ്യം സ്ഥാപിച്ചത്. മാണ്ടിംഗ് ഭാഷകളാണ് സാമ്രാജ്യത്തിൽ സംസാരിച്ചത്. പശ്ചിമാഫ്രിക്കയിലെ ഏറ്റവും വലിയ സാമ്രാജ്യമായിരുന്നു അത്, അതിന്റെ ഭാഷ, നിയമങ്ങൾ ആചാരങ്ങൾ എന്നിവയുടെയുളള വ്യാപനത്തിലൂടെ പടിഞ്ഞാറൻ ആഫ്രിക്കൻ സംസ്കാരത്തെ വളരെയധികം സ്വാധീനിച്ചു.14-ാം നൂറ്റാണ്ടിലെ വടക്ക് ആഫ്രിക്കൻ അറബ് ചരിത്രകാരനായ ഇബ്നു ഖൽദൂൺ, 14-ാം നൂറ്റാണ്ടിലെ മൊറോക്കൻ യാത്രക്കാരനായ ഇബ്നു ബത്തൂത്ത, പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ടിലെ മൊറോക്കൻ യാത്രക്കാരനായ ലിയോ ആഫ്രിക്കാനസ് എന്നിവരിൽ നിന്നാണ് മാലി സാമ്രാജ്യത്തെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങളുള്ളത്. മറ്റൊരു പ്രധാന ഉറവിടം മാണ്ടിംഗാ വാമൊഴി പാരമ്പര്യമാണ്, "കഥാപാത്രങ്ങൾ" എന്നറിയപ്പെടുന്ന കഥപറച്ചിലുകാർ വഴി.

Mali Empire Manden Kurufaba  (language?)
c.–1670
Imperial banner carried with Musa I in 1325 hajj
Extent of the Mali Empire (c. 1350)
തലസ്ഥാനം	Identification disputed; possibly no fixed capital
പൊതുവായ ഭാഷകൾ	Malinké, Mandinka, Fulani
മതം	Traditional African religions (Early year), later Sunni Islam
ഭരണസമ്പ്രദായം	Monarchy
Mansa (Emperor)
• 1235–1255	Mari Djata I (first)
• c. 17th century	Mahmud IV (last)
നിയമനിർമ്മാണസഭ	Gbara
Historical era	Postclassical Era
• Established	c.
• Capital moved from Niani to Kangaba	1559
• State divided among emperor Mahmud Keita IV's sons	c.
• Niani sacked and burned by Bamana Empire	1670
വിസ്തീർണ്ണം
1250	100,000 കി.m2 (39,000 ച മൈ)
1380	1,100,000 കി.m2 (420,000 ച മൈ)
1500	400,000 കി.m2 (150,000 ച മൈ)
ജനസംഖ്യ
• 1250	~20,000,000
നാണയവ്യവസ്ഥ	Gold dust (Salt, copper and cowries were also common in the empire)
മുൻപ് ശേഷം Ghana Empire Gao Empire Songhai Empire Jolof Empire Kaabu Empire Empire of Great Fulo
National Symbol: Falcon Sacred Animal:Falcon and numerous other animals according to each of the governing clans (Lion etc.)

നൈഗർ നദിയുടെ മുകൾഭാഗത്തായുള്ള ഒരു ചെറിയ മണ്ടിങ്ക (mandinka) രാജ്യമായി സാമ്രാജ്യം ആരംഭിച്ചു. നിയാനി പട്ടണത്തെ ചുറ്റിപ്പറ്റിയുള്ള സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ നാമധേയമായിരുന്നു ഇത്. 11-ഉം 12-ഉം നൂറ്റാണ്ടുകളിൽ വടക്ക് ഘാന സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ പതനത്തിനു ശേഷം ഒരു സാമ്രാജ്യമായി വികസിക്കാൻ തുടങ്ങി. ഈ കാലഘട്ടത്തിൽ കച്ചവട വഴികൾ തെക്ക് പടിഞ്ഞാറ് സവേനയിലേയ്ക്ക് മാറ്റി, ഇത് സംസ്ഥാനങ്ങളുടെ വളർച്ചയെ ഉത്തേജിപ്പിച്ചു. മാലി സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ആദ്യകാല ചരിത്രം (പതിമൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടിനുമുമ്പ്) അജ്ഞാതമായിരുന്നു. കാരണം അറബികൻ എഴുത്തുകാരും വാമൊഴി പരമ്പരാഗത വാദികളും തമ്മിൽ വൈരുദ്ധ്യവും അപകീർത്തിവുമായ ചരിത്രങ്ങളാണ് ഉണ്ടായിരുന്നത്. കൃത്യമായ രേഖാമൂലമുള്ള വിവരങ്ങൾ പ്രകാരം(ഇബ്നു ഖൽദൂൻ മുഖേന) ഉള്ള ആദ്യത്തെ ഭരണാധികാരിയാണ് സുതെയ്ത കെയ്താ (1214-c-1255). സുലൈറ്റ കെയ്റ്റ, സോസോ സാമ്രാജ്യ രാജാവിന്റെ ഭരണത്തിൻ കീഴിൽ മാലി ജനങ്ങള മോചിപ്പിക്കുവാൻ ആവശ്യപ്പെട്ട കേയ്ത രാജവംശത്തിലെ ഒരു രാജകുമാരനായിരുന്നു അദ്ദേഹം. 1235ൽ സോസോയിലെ ട്രാൻസ് സഹാറൻ വ്യാപാര  പാതകൾ മാലി സാമ്രാജ്യം പിടിച്ചടക്കി.

സുതെയ്താ കീതയുടെ മരണത്തെ തുടർന്ന് 1255 ൽ മാലി രാജാക്കൻമാരുടെ പേര് മാൻസ എന്നറിയാൻ തുടങ്ങി.സുതയ്തയുടെ  ബന്ധുവായ മൻസ മൂസ മക്കയിലേക്ക് ഹജ്ജ് തീർഥാടനം മാമ്ലുകിലെ സുൽത്താൻ ബായിബാറിന്റെ(1260-1277) കാലഘട്ടത്തിൽ ആരംഭിച്ചു. മാലിയെ സിംഹസനത്തിന് വേണ്ടിയുള്ള പിടിവലിയുടെ ഒരു പരമ്പരയെ തുടർന്ന്,മുൻ രാജകീയ കോടതിയിലെ അടിമയായിരുന്ന സകൗറ ചക്രവർത്തിയായിത്തീർന്നു. ഏറ്റവും ശക്തരായ ഭരണാധികാരികളിൽ ഒരാളായിരുന്നു സകൗറ, മാലി പ്രവിശ്യകളെ വ്യാപകമായി വികസിപ്പിച്ചെടുത്തു. മംലൂക് സുൽത്താൻ അൻ നസീർ മുഹമ്മദ് (1298-1308) കാലഘട്ടത്തിൽ അദ്ദേഹം മക്കയിൽ തീർത്ഥാടനം നടത്തി. സുതയ്താ കീതയുടെ പിൻഗാമികൾക്ക് ആ സിംഹാസനം തിരികെ ലഭിക്കുകയായിരുന്നു. മൂന്നു ചക്രവർത്തിമാരുടെ ഭരണത്തിനു ശേഷം മൂസ 1312ൽ ചക്രവർത്തിയായി. 1324 മുതൽ 1326 വരെ അദ്ദേഹം മക്കയിലേക്ക് തീർത്ഥാടനം നടത്തി. ഈജിപ്റ്റിലെ മാം മല്ലൂക്കിന് വലിയ അളവിൽ സ്വർണ്ണം   സമ്മാനമായി നൽകി. മാലിക്ക് പുറത്തുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രശസ്തി ഉയർന്നു. 1337-ൽ ഇദ്ദേഹം തന്റെ മകനായ മാഘാൻ ഒന്നാമന്റെ പിൻഗാമിയായി. 1341-ൽ അമ്മാവൻ സുലൈമാൻ അദ്ദേഹത്തെ പുറത്താക്കി. സുലൈമാന്റെ ഭരണകാലത്ത് ഇബ്നു ബത്തൂത്ത മാലി സന്ദർശിച്ചിരുന്നു. ഈ കാലഘട്ടത്തെ തുടർന്ന്, മാലിയിൽ ദുർബലരായ ചക്രവർത്തിമാരും സംഘട്ടനങ്ങളും അസ്ഥിരതയുമുള്ള ഒരു കാലഘട്ടം ആരംഭിച്ചു.

1406-ൽ ഇബ്നു ഖൽദൂൺ അന്തരിച്ചു, അദ്ദേഹത്തിന്റെ മരണശേഷം മാലി സാമ്രാജ്യത്തിൽ സംഭവങ്ങളുടെ തുടർച്ചയായ ചരിത്രങ്ങളൊന്നും ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. 15-ആം നൂറ്റാണ്ടിൽ മാലി ഇപ്പോഴും മാറ്റമില്ലാതെ വലിയൊരു സംസ്ഥാനം ആണെന്ന് താരീഖ് അൽ-സുഡാനിൽ നിന്ന് അറിയപ്പെടുന്നു. വെനിസ് സഞ്ചാരിയായ ആൽവിസ് കാഡമോസ്റ്റോയും പോർച്ചുഗീസ് വ്യാപാരികളും ഗാംബിയയിലെ ജനങ്ങൾ ഇപ്പോഴും മാലിയിലെ മാൻസയ്ക്ക് വിധേയമാണെന്ന് തെളിയിച്ചു. പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ടിലെ ലിയോ ആഫ്രിക്കാനസിന്റെ സന്ദർശനത്തിൽ നിന്ന് മാലിയിലെ അതിർത്തി മേഖലകളെക്കുറിച്ചുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിവരണം അപ്പോഴും വലിയ ഒരു പ്രദേശമായിരുന്നുവെന്ന് തെളിയിച്ചു. എന്നിരുന്നാലും, 1507 മുതൽ അയൽ രാജ്യങ്ങളായ ദിയറ, ഗ്രേറ്റ് ഫുലോ, സോങ്ങ്ഹായ് സാമ്രാജ്യം എന്നിവ മലൈയുടെ അതിർത്തി പ്രദേശങ്ങൾ തകർത്തു. 1542-ൽ സോങ്ഹായ് തലസ്ഥാന നഗരിയായി നിയാനി ആക്രമണത്തിലൂടെ കീഴടക്കി, പക്ഷേ സാമ്രാജ്യത്തെ കീഴടക്കുന്നതിൽ പരാജയപ്പെട്ടു. പതിനേഴാം നൂറ്റാണ്ടിൽ മാമാ സാമ്രാജ്യം ബാമാന സാമ്രാജ്യത്തിൽ നിന്നും കടന്നുകയറ്റമായിരുന്നു. 1670 ൽ ബമാന പിടിച്ചടക്കുന്നതിൽ പരാജയപ്പെട്ടതിനെത്തുടർന്ന് നിയാനിയെ ബമാന തകർക്കുകയും ചുട്ടെരിക്കയും ചെയ്തു. മാലി സാമ്രാജ്യം അതിവേഗം ശിഥിലമാകുകയും മാറ്റിസ്ഥാപിക്കുകയും ചെയ്തു. കെയ്റ്റകൾ കങ്കബ പട്ടണത്തിലേക്ക് ഭരണം മാറ്റുകയും അവിടെ അവർ പ്രവിശ്യാ തലവന്മാരായി ഭരണം തുടരുകയും ഭരണം തുടരുകയും ചെയ്തു.

ഉറവിടങ്ങൾ

• Bell, Nawal Morcos (1972). "The Age of Mansa Musa of Mali: Problems in Succession and Chronology". The International Journal of African Historical Studies. 5 (2): 221–234. doi:10.2307/217515. ISSN 0361-7882. JSTOR 217515.
• Blanchard, Ian (2001). Mining, Metallurgy and Minting in the Middle Ages Vol. 3. Continuing Afro-European Supremacy, 1250–1450. Stuttgart: Franz Steiner Verlag. ISBN 3-515-08704-4.
• Cooley, William Desborough (1966) [1841]. The Negroland of the Arabs Examined and Explained. London: Routledge. ISBN 0-7146-1799-7.
• Delafosse, Maurice (1972) [1912]. Haut-Sénégal Niger l'histoire (in ഫ്രഞ്ച്). Paris: Maisonneuve & Larose. ISBN 2-7068-0535-8.
• Fauvelle, François-Xavier (2018) [2013]. The Golden Rhinoceros: Histories of the African Middle Ages. Troy Tice (trans.). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-18126-4.
• Goodwin, A. J. H. (1957). "The Medieval Empire of Ghana". South African Archaeological Bulletin. 12 (47): 108–112. doi:10.2307/3886971. JSTOR 3886971.
• Insoll, Timothy (2003). The Archaeology of Islam in Sub-Saharan Africa. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-65702-4.
• Ki-Zerbo, Joseph (1978). Histoire de l'Afrique noire: D'hier à demain. Paris: Hatier. ISBN 2-218-04176-6.
• Ki-Zerbo, Joseph (1997). UNESCO General History of Africa, Vol. IV, Abridged Edition: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-06699-5.
• Levtzion, N. (1963). "The thirteenth- and fourteenth-century kings of Mali". Journal of African History. 4 (3): 341–353. doi:10.1017/S002185370000428X. JSTOR 180027.
• Levtzion, Nehemia; Hopkins, John F.P., eds. (2000). Corpus of Early Arabic Sources for West Africa. New York: Marcus Weiner Press. ISBN 1-55876-241-8. First published in 1981 by Cambridge University Press, ISBN 0-521-22422-5.
• Piga, Adriana (2003). Islam et villes en Afrique au sud du Sahara: Entre soufisme et fondamentalisme. Paris: KARTHALA Editions. ISBN 2-84586-395-0.
• Niane, D. T. (1994). Sundiata: An Epic of Old Mali. Harlow: Longman African Writers. ISBN 0-582-26475-8.
• Niane, Djibril Tamsir (1959). "Recherches sur l'Empire du Mali au Moyen Age". Recherches Africaines (in French). Archived from the original on 2007-05-19. Retrieved 2021-07-28.{{cite journal}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
• Niane, D. T. (1975). Recherches sur l'Empire du Mali au Moyen Âge. Paris: Présence Africaine.
• Charry, Eric S. (2000). Mande Music: Traditional and Modern Music of the Maninka and Mandinka of Western Africa. Chicago: University of Chicago Press. pp. 500 Pages. ISBN 0-226-10161-4.
• Stiansen, Endre & Guyer, Jane I. (1999). Credit, Currencies and Culture: African Financial Institutions in Historical Perspective. Stockholm: Nordiska Afrikainstitutet. ISBN 91-7106-442-7.
• Stride, G. T. & Ifeka, C. (1971). Peoples and Empires of West Africa: West Africa in History 1000–1800. Edinburgh: Nelson. ISBN 0-17-511448-X.
• Taagepera, Rein (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia" (PDF). International Studies Quarterly. 41 (3): 475–504. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793. Retrieved 2021-04-10.{{cite journal}}: CS1 maint: url-status (link)
• Thornton, John K. (1999). Warfare in Atlantic Africa 1500–1800. London and New York: Routledge. pp. 194 Pages. ISBN 1-85728-393-7.
• Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires" (PDF). Journal of World-Systems Research. 12 (2): 218–229. ISSN 1076-156X. Archived from the original (PDF) on 2016-05-17. Retrieved 2021-04-10.

കൂടുതൽ വായനയ്ക്ക്

• Conrad, David C. (1994). "A town called Dakajalan: the Sunjata tradition and the question of Ancient Mali's capital". Journal of African History. 35 (3): 355–377. doi:10.1017/s002185370002675x. JSTOR 182640.
• Gomez, Michael A. (2018). African Dominion: A New History of Empire in Early and Medieval West Africa. Princeton: Princeton University Press. ISBN 9781400888160.
• Hunwick, John O. (1973). "The mid-fourteenth century capital of Mali". Journal of African History. 14 (2): 195–206. doi:10.1017/s0021853700012512. JSTOR 180444.
• Ibn Khaldun (1958). F. Rosenthal (ed.). The Muqaddimah (K. Ta'rikh - "History") (in ഇംഗ്ലീഷ്). Vol. 1. London: Routledge & Kegan Paul Ltd. pp. 264–268. OCLC 956182402. (on the Kings of Mali)
• Levtzion, Nehemia (1973). Ancient Ghana and Mali. London: Methuen. ISBN 0-8419-0431-6.
• Monteil, Ch. (1929). "Les Empires du Mali. Étude d'histoire et de sociologie soudanais". Bulletin du Comité d'études historiques et scientifiques de l'Afrique occidentale française (in ഫ്രഞ്ച്). XII (3–4): 291–447.

പുറംകണ്ണികൾ

• African Kingdoms Mali
• Metropolitan Museum – Empires of the Western Sudan: Mali Empire
• The Story of Africa: Mali – BBC World Service
• Ibn Battuta: Travels in Asia and Africa 1325–1354 Archived 2011-05-13 at the Wayback Machine. – excerpts from H. A. R. Gibb's translation