ക്രി.മു. 413-ൽ [[Shishunaga|ശിശുനാഗ]] [[ശിശുനാഗ രാജവംശം]] സ്ഥാപിച്ചു. പാടലിപുത്രയിലേക്ക് മാറ്റുന്നതിനുമുമ്പ് രാജ്ഗീർ ഇതിന്റെ പ്രാരംഭ തലസ്ഥാനമായി.
മഹാഭാരതം ഇതിഹാസത്തിൽ ഇതിനെ ഗിരിവരാജ എന്ന് വിളിക്കുകയും അതിന്റെ രാജാവായ ജരസന്ധന്റെ കഥയും പാണ്ഡവ സഹോദരന്മാരുമായും അവരുടെ സഖ്യകക്ഷികളായ കൃഷ്ണനുമായുള്ള യുദ്ധത്തെക്കുറിച്ചും വിവരിക്കുന്നു. ഈ സ്ഥലത്ത് നിന്നുള്ളനിന്ന് ജരസന്ധനെ 17 തവണ കൃഷ്ണൻ പരാജയപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. പതിനെട്ടാം തവണ കൃഷ്ണൻ യുദ്ധം ചെയ്യാതെ യുദ്ധഭൂമി വിട്ടു.<ref>See Bhagavata Purana, 10.70.30</ref>ഇക്കാരണത്താൽ കൃഷ്ണനെ 'രണച്ചോർ' (യുദ്ധഭൂമി വിട്ടുപോയ ഒരാൾ) എന്നും വിളിക്കുന്നു.<ref>{{cite web |url=http://www.krsnabook.com/ch52.html |title=Krsna, the Supreme Personality of Godhead |accessdate=2008-04-25 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080421134919/http://krsnabook.com/ch52.html |archivedate=21 April 2008 |df=dmy-all }}</ref>ഭീമനും (പാണ്ഡവരിൽ ഒരാളായ) അന്നത്തെ മഗധരാജാവായിരുന്ന ജരസന്ധനും തമ്മിലുള്ള ഗുസ്തി മത്സരം മഹാഭാരതംമഹാഭാരതത്തിൽ വിവരിക്കുന്നു. മുറിവേറ്റ അവയവങ്ങൾ വീണ്ടും ചേരുന്നതിനാൽ ജരസന്ധൻ അജയ്യനായിരുന്നു. ഐതിഹ്യം അനുസരിച്ച്, ഭീംഭീമൻ ജരസന്ധയെജരസന്ധനെ രണ്ടായി വിഭജിക്കുകയും പരസ്പരം എതിർവശത്ത് അഭിമുഖീകരിക്കുന്ന രണ്ട് ഭാഗങ്ങളും ചേരാൻ കഴിയാത്തവിധം എറിയുകയും ചെയ്തു. പ്രസിദ്ധമായ ജരസന്ധയുടെജരസന്ധന്റെ അഖാര (ആയോധനകല അഭ്യസിക്കുന്ന സ്ഥലം) ഇവിടെ ഉണ്ട്. ജൈന, ബുദ്ധമതഗ്രന്ഥങ്ങളിലും ഇവിടം പരാമർശിക്കപ്പെടുന്നു. പക്ഷേ ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ പശ്ചാത്തലം ഇല്ലാതെ സ്ഥലനാമങ്ങളുടെ ഒരു പരമ്പര നൽകുന്നു. ചൈനീസ് ബുദ്ധ തീർഥാടകരുടെതീർത്ഥാടകരുടെ, പ്രത്യേകിച്ച് [[Faxian|ഫാക്സിയൻ]], [[Xuanzang|സുവാൻസാങ്]] എന്നിവരുടെ കൃതികളിൽ അവയെയും മറ്റ് സ്ഥലങ്ങളെയും പരാമർശിക്കുന്നതിനെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതാണ് ഈ സ്ഥലങ്ങൾ കണ്ടെത്താനുള്ള ശ്രമം.
പ്രത്യേകിച്ചും സുവാൻസാങ്ങിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിലാണ് സൈറ്റ് പഴയതും പുതിയ രാജ്ഗീറും ആയി വിഭജിച്ചിരിക്കുന്നത്. ആദ്യത്തേത് ഒരു താഴ്‌വരയ്ക്കകത്താണ് സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത്. ചുറ്റും താഴ്ന്ന കുന്നുകളായ [[Rajgir hills|രാജ്ഗീർ കുന്നുകൾ]] വലയം ചെയ്തിരിക്കുന്നു. കുന്നുകളുടെ ഉച്ചിയിലൂടെ പോകുന്ന [[Cyclopean masonry|സൈക്ലോപിയൻ മതിലുകളുടെ]] ഒരു സമുച്ചയമായ ഔട്ടർ ഫോർട്ടിഫിക്കേഷനുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് മണ്ണുകൊണ്ട് നിർമ്മിതമായ വരമ്പുകൊണ്ട് അതിർത്തി നിർണ്ണയിക്കുന്നു.
വരി 97:
ജൈനമതം, ബുദ്ധമതം എന്നീ രണ്ട് മതങ്ങളുടെയും സ്ഥാപകരുടെ ഓർമ്മയ്ക്കായി ഇവിടം പവിത്രമാണ്. ചരിത്രപരമായി മഹാവീരനും ബുദ്ധനുമായി ഇവിടം ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.
മഹാവീരൻ, 24-ാമത്തെ തീർത്ഥങ്കരൻ തന്റെ ജീവിതത്തിന്റെ പതിനാലു വർഷം രാജ്ഗീറിലും നളന്ദയിലും ചെലവഴിച്ചു. ചതുർമാസ്ചതുർമാസിൽ (അതായത് മഴക്കാലത്തിന്റെ 4 മാസം) രാജ്ഗീറിലെ (രാജ്ഗ്രുഹി) ഒരൊറ്റ സ്ഥലത്തും ബാക്കിയുള്ളവ സമീപ പ്രദേശങ്ങളിലും ചെലവഴിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശ്രാവകന്മാരിൽ ഒരാളായ (അനുയായി) ശ്രെനിക് രാജാവിന്റെ തലസ്ഥാനമായിരുന്നു അത്. അങ്ങനെ ജൈനമതക്കാർക്ക് വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു മതസ്ഥലമാണ് രാജ്ഗീർ. മുനിസുവ്രത എന്ന ഇരുപതാമത്തെ ജൈന തീർത്ഥങ്കരൻ ഇവിടെ ജനിച്ചതായി കരുതപ്പെടുന്നു. മുനിസുവ്രത് ഭഗവാൻ സമർപ്പിച്ച ഒരു പുരാതന ക്ഷേത്രവും (ഏകദേശം 1200 വർഷം പഴക്കമുള്ളത്) മറ്റ് നിരവധി ജൈന ക്ഷേത്രങ്ങളും ഇവിടെയുണ്ട്. ഭഗവാൻ മുനിസുവരത്നാഥിലെ നാല് കല്യാണകർക്കുള്ള സ്ഥലം കൂടിയാണ് ഈ ക്ഷേത്രം.
== ഭൂമിശാസ്ത്രവും കാലാവസ്ഥയും ==
വൈഭാര, രത്‌ന, സൈല, സോന, ഉദയ, ഛത്ത, വിപുല എന്നീ ഏഴ് കുന്നുകളാൽ ചുറ്റപ്പെട്ട ഒരു താഴ്വരയിലാണ് നഗരം. പട്ടണത്തിന്റെ പ്രാന്തപ്രദേശങ്ങളിലൂടെ പഞ്ചൻ നദി ഒഴുകുന്നു.
