എസ്. സത്യമൂർത്തി
സുന്ദര ശാസ്ത്രി സത്യമൂർത്തി (ഓഗസ്റ്റ് 19, 1887 [1] - 28 മാർച്ച് 1943) ഒരു ഇന്ത്യൻ സ്വാതന്ത്ര്യ സമര സേനാനിയും രാഷ്ട്രീയപ്രവർത്തകനുമായിരുന്നു. മദ്രാസ് പ്രസിഡൻസിയിൽ നിന്നുള്ള ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസ്സിന്റെ മുൻനിര രാഷ്ട്രീയക്കാരിൽ ഒരാളായ എസ്. ശ്രീനിവാസ അയ്യങ്കാർ , സി. രാജഗോപാലാചാരി , ടി. പ്രകാശ് എന്നിവർക്കൊപ്പം അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രസംഗപാടവത്തിന് അദ്ദേഹം പ്രശംസ പിടിച്ചുപറ്റിയിരുന്നു. 1954 മുതൽ 1962 വരെ മദ്രാസ് മുഖ്യമന്ത്രി കെ. കാമരാജിന്റെ ഉപദേശകനായി സത്യമൂർത്തി അറിയപ്പെടുന്നു.
എസ്. സത്യമൂർത്തി | |
|---|---|
 Satyamurti c. 1940 | |
| ജനനം | സുന്ദര ശാസ്ത്രി സത്യമൂർത്തി 19 August 1887 |
| മരണം | 28 മാർച്ച് 1943 (പ്രായം 55) ചെന്നൈ, മദ്രാസ് പ്രസിഡൻസി, ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യ |
| തൊഴിൽ | Politician, lawyer |
സത്യമൂർത്തി 1887-ൽ പുതുക്കോട്ടയിലെ തിരുമയത്തിൽ ജനിച്ചു. സത്യമൂർത്തി മദ്രാസ് ക്രിസ്ത്യൻ കോളേജിലും മദ്രാസ് ലോ കോളേജിലും മഹാരാജാസ് കോളേജിലും പഠിച്ചു. കുറച്ചു കാലം ഒരു അഭിഭാഷകനെന്ന നിലയിൽ പ്രവർത്തിച്ചതിനു ശേഷം, ഒരു പ്രമുഖ അഭിഭാഷകനും രാഷ്ട്രീയക്കാരനുമായ എസ്. ശ്രീനിവാസ് അയ്യങ്കാറിന്റെ നിർദ്ദേശപ്രകാരം സത്യമൂർത്തി രാഷ്ട്രീയത്തിൽ പ്രവേശിച്ചു.
ബംഗാൾ വിഭജനം, റൗലറ്റ് നിയമം , ജാലിയൻവാലാബാഗ് കൂട്ടക്കൊല , സൈമൺ കമ്മീഷൻ എന്നിവയ്ക്കെതിരായ പ്രതിഷേധങ്ങളിൽ സത്യമൂർത്തി പങ്കെടുത്തു. ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യാ പ്രക്ഷോഭത്തിനിടെ 1942 -ൽ സത്യാമൂർത്തിയെ ജയിലിലടച്ചു. പിന്നീട് അദ്ദേഹത്തെ മോചിപ്പിക്കുകയും, 1943 മാർച്ച് 28 ന് ഹൃദയാഘാതം കാരണം അദ്ദേഹം മരണമടയുകയും ചെയ്തു.
1930 മുതൽ 1934 വരെ സ്വരാജ് പാർട്ടിയുടെ പ്രവിശ്യാ വിഭാഗത്തിന്റെ പ്രസിഡന്റും 1936 മുതൽ 1939 വരെ തമിഴ്നാട് കോൺഗ്രസ് കമ്മിറ്റി പ്രസിഡന്റും ആയിരുന്നു അദ്ദേഹം. 1934 മുതൽ 1940 വരെ ഇമ്പീരിയൽ ലെജിസ്ലേറ്റീവ് കൗൺസിൽ അംഗവും 1939 മുതൽ 1943 വരെ മദ്രാസിലെ മേയർ അംഗവുമായിരുന്നു
ആദ്യകാലം .
തിരുത്തുകഎസ്. സത്യാമൂർത്തി 1887 ആഗസ്റ്റ് 19 ന് പുതുക്കോട്ട ജില്ലയിലെ തിരുമയത്തിൽ ജനിച്ചു. വിദ്യാലയത്തിൽ അദ്ദേഹം മികച്ചതും , ശുഷ്കാന്തി കൂടിയ വിദ്യാർത്ഥിയായിരുന്നു. അദ്ദേഹം അത് തന്റെ രാഷ്ട്രീയ ജീവിതത്തിൽ തുടരുകയും ചെയ്തു. മദ്രാസ് ക്രിസ്ത്യൻ കോളേജിൽ നിന്ന് ബിരുദവും പിന്നീട് ദേശീയ പ്രസ്ഥാനത്തിൽ പ്രവേശിക്കുന്നതിനുമുമ്പ് അഭിഭാഷകനായി നിയമങ്ങൾ നടപ്പാക്കി. ചെറുപ്പത്തിൽ തന്നെ രാഷ്ട്രീയത്തിൽ പ്രവേശിച്ച അദ്ദേഹം കോളേജ് തെരഞ്ഞെടുപ്പിലും, ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസ്സിന്റെ മുൻനിര നേതാക്കളിലൊരാളായി. 1919- ൽ മോണ്ടേഗു ചെംസ്ഫോർഡ് പരിഷ്കരണവും റൗലറ്റ് ആക്ടിനെതിരെ പ്രതിഷേധിക്കാൻ കോൺഗ്രസിന്റെ പ്രതിനിധി ജോയിന്റ് പാർലമെൻററി കമ്മിറ്റിക്ക് അയച്ചുകൊടുത്തുകൊണ്ട് 32 വർഷം പഴക്കമുള്ള സത്യമൂർത്തി ഒരു പ്രതിനിധി ആയി തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടു. .[2] ബ്രിട്ടനിൽ പ്രവർത്തിക്കുന്ന ലണ്ടൻ കറസ്പോൺടന്റ് ആയ ദ ഹിന്ദു വിൽ ലേഖകനായി പ്രവർത്തിക്കുന്നതിനിടയിൽ വെറും പത്ത് ദിവസത്തെ അവധി മാത്രമെടുത്തിട്ടുള്ള ഒരു യഥാർത്ഥ ലേഖകന്റെ സ്ഥാനം അദ്ദേഹം അലങ്കരിച്ചിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സത്യസന്ധത, വംശീയവും വർഗ്ഗീയവും മതപരവുമായ മതസങ്കല്പം, തുല്യത, ഇന്ത്യയിലെ ഭരണഘടനാപരമായ ഭരണകൂടത്തിലും പാർലമെന്ററി ജനാധിപത്യത്തിലും അദ്ദേഹം പ്രകടിപ്പിച്ച വിശ്വാസം എന്നിവ അറിയപ്പെടുന്നവയാണ്. ഗാന്ധിജിയുടെ 1920 കളിൽ കൊളോണിയൽ നിയമനിർമ്മാണത്തിൽ അദ്ദേഹം പങ്കെടുത്തിരുന്നില്ല. ഹിന്ദുയിസത്തിൽ ജാതീയ വ്യവസ്ഥയെ അദ്ദേഹം ശക്തമായി എതിർത്തിരുന്നു.
രാഷ്ട്രീയ ജീവിതം
തിരുത്തുകയുവാവായിരിക്കുമ്പോൾ സത്യമൂർത്തി ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസിൽ ചേർന്നു. ആ കാലഘട്ടത്തിൽ, എല്ലാ ജാതിക്കാരും ഉൾപ്പെട്ട യൂറോപ്യന്മാർക്കും ഇന്ത്യക്കാർക്കും ഇടയിൽ വംശീയ സമത്വം മുന്നോട്ടുവച്ചു. അവർ ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്തിൽ ഡൊമീനിയൻ പദവി ആവശ്യപ്പെട്ടു. ഇതിൽ ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണകർത്താക്കൾ ഗ്രാന്റ് അനുവദിക്കുന്നത് വിസമ്മതിച്ചു.
ഇന്ത്യൻ പാർലമെന്ററി ജനാധിപത്യത്തിന് അടിത്തറ പാകിയ സ്മാരക പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ പ്രമുഖ പ്രകാശകരിൽ ഒരാളാണ് സത്യാമൂർത്തി. ചിത്തരഞ്ജൻ ദാസ് , മോത്തിലാൽ നെഹ്രു തുടങ്ങിയവരും ഇതിലുൾപ്പെടുന്നവരാണ് . 1920-കളിൽ നിയമനിർമ്മാണ രാഷ്ട്രീയത്തിൽ പങ്കെടുക്കാതിരുന്ന ഗാന്ധിജിയെ എതിർക്കുന്ന കാഴ്ചപ്പാടിൽ അസാധാരണമായ ധൈര്യം ആവശ്യമായിരുന്നു. എന്നാൽ സത്യമൂർത്തി, ദാസ്, മോത്തിലാൽ നെഹ്രു തുടങ്ങിയ അനുഭവപരിചയം ഉള്ളവർ നിയമസഭയിൽ ആവശ്യമായി വന്നിരുന്നു. അതുകൊണ്ടുതന്നെ ഗാന്ധി സ്വരാജിസ്റ്റുകളുടെ ലക്ഷ്യം അംഗീകരിച്ചില്ലെങ്കിലും, സ്വന്തം പാത പിന്തുടരുന്നതിൽ നിന്നും അവരെ തടഞ്ഞിരുന്നില്ല.
1937 ലെ നിയമസഭയിൽ മദ്രാസ് ലെജിസ്ലേറ്റീവ് അസംബ്ലിയിലേക്ക് കോൺഗ്രസ്സ് നേടിയത് നിയമസഭയിലെ സത്യമൂർത്തിയുടെ പ്രയത്നഫലമായിരുന്നു.
1939 ൽ സത്യമൂർത്തി മദ്രാസിലെ മേയറായി മാറിയപ്പോൾ രണ്ടാം ലോകമഹായുദ്ധം ആരംഭിച്ചു. മദ്രാസ് നഗരം ഭീമാകാരമായ ജല ക്ഷാമത്തിന്റെ പിടിയിലായിരുന്നു. ബ്രിട്ടീഷ് ഗവൺമെന്റിന്റെയും കൊളോണിയൽ ഗവർണറുടെയും മേൽനോട്ടം വഹിക്കാൻ ഇദ്ദേഹം ഇടപെട്ടു. മദിരാശി കോർപ്പറേഷന്റെ നിർദ്ദേശപ്രകാരം, നഗരത്തിന്റെ ഏതാണ്ട് 50 കിലോമീറ്റർ പടിഞ്ഞാറ് പൂൻടിയിൽ ഒരു റിസർവോയർ നിർമ്മിക്കേണ്ട പ്രാധാന്യം കണക്കിലെടുത്ത് പ്രത്യേകിച്ച് രണ്ടാം ലോകമഹായുദ്ധത്തിന്റെ ദുരന്തപൂർണ്ണമായ ആഗോള സംഭവവികാസങ്ങളുടെ വെളിച്ചത്തിൽ, ജലവിതരണം വർദ്ധിപ്പിക്കാൻ നഗരം ഇടയാക്കി. ആ കാലഘട്ടത്തിൽ മേയറുടെ കാലാവധി ഒരു വർഷത്തോളം മാത്രമായിരുന്നു. ബ്രിട്ടീഷ് ഗവർണറുമായുള്ള നയതന്ത്രബന്ധം, അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഭരണപരമായ കഴിവുകൾ എന്നിവയാൽ റിസർവോയറിന്റെ അടിസ്ഥാനം എട്ടുമാസം കൊണ്ട് തീർത്തു. 1944 ലെ റിസർവോയർ കമ്മീഷൻ ചെയ്യുന്നതിനായി സത്യമൂർത്തി ജീവനോടെ ഉണ്ടായിരുന്നില്ലെങ്കിലും നാല് വർഷത്തെ പ്രവർത്തനം കൊണ്ട് റിസർവോയർ പൂർത്തീകരിക്കപ്പെടുന്നു. ഇന്നത്തെ നിലവാരങ്ങൾ പോലും, ഈ പൂർത്തീകരണം പൊരുത്തപ്പെടാൻ ബുദ്ധിമുട്ടാണ്. മദ്രാസിലേയ്ക്കുള്ള ജലത്തിന്റെ ആവശ്യകതകൾക്ക് മാത്രമായി നിർമ്മിച്ച ഏക ജലസംഭരണിയാണ് പൂണ്ടി റിസർവോയർ
രാഷ്ട്രീയ വഴികാട്ടിയായി
തിരുത്തുക1954 മുതൽ 1963 വരെ സംസ്ഥാനത്തെ മുഖ്യമന്ത്രിയായിരുന്ന കുമാരസ്വാമി കാമരാജ് രാഷ്ട്രീയ വഴികാട്ടിയായി ഇന്ന് സത്യമൂർത്തിയെ ഓർമ്മിക്കുന്നു. [3] സത്യമൂർത്തിയോടുള്ള തന്റെ ശക്തമായ ഭക്തി കാരണം, കാമരാജ് പൂണ്ടി റിസർവോയറിന് സത്യമൂർത്തിയുടെ പേർ നൽകുകയുണ്ടായി. തമിഴ്നാട്ടിലെ കോൺഗ്രസ് കമ്മിറ്റിയുടെ ആസ്ഥാനം അദ്ദേഹത്തിന്റെ ബഹുമാനാർത്ഥം സത്യമൂർത്തി ഭവനിലായിരുന്നു. തമിഴ്നാട് കോൺഗ്രസിനു വേണ്ടി നടത്തിയ പ്രവർത്തനത്തിനും പാർലമെന്ററി ജനാധിപത്യത്തിന്റെയും ഇന്ത്യൻ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്റെ ലക്ഷ്യത്തിനും അദ്ദേഹം അംഗീകാരം നൽകി. [4]
ദേവദാസി സമ്പ്രദായം നിർത്തലാക്കുന്നതിനെതിരെ നിലപാട്
തിരുത്തുകദേവദാസി സമ്പ്രദായം ഇല്ലാതാക്കുവാനുള്ള പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ ശ്രദ്ധേയമായ എതിരാളികളിൽ ഒരാളായിരുന്നു സത്യമൂർത്തി. ക്ഷേത്രത്തിൽ നിന്നും ദേവദാസികൾ നീക്കം ചെയ്യണമെന്നാവശ്യപ്പെട്ട് ബ്രാഹ്മണരല്ലാത്തതും അല്ലാത്തതുമായ ദേവാലയങ്ങൾ നീക്കംചെയ്യുമെന്ന് അദ്ദേഹം വാദിച്ചു. ഡോ. മുത്തുലക്ഷ്മി റെഡ്ഡിയുടെ നിയമനിർമ്മാണം തടയാനും കാലതാമസം ഒഴിവാക്കാനും അദ്ദേഹത്തിനു കഴിഞ്ഞു.
കലയുടെ ചാമ്പ്യൻ
തിരുത്തുകമദ്രാസിലെ സംഗീത അക്കാദമി സ്ഥാപിക്കുന്നതിൽ സത്യമൂർത്തി പ്രവർത്തിച്ചിരുന്നു. മദ്രാസ് യൂണിവേഴ്സിറ്റിയുടെ ഫൈൻ ആർട്സ് ഫാക്കൽറ്റി പ്രസിഡന്റും, ബോർഡിന്റെ ഓഫ് സ്റ്റഡീസ് ഇൻ മ്യൂസിക് ചെയർമാനുമായ അദ്ദേഹം മദ്രാസ് യൂണിവേഴ്സിറ്റി സിൻഡിക്കേറ്റിൽ സജീവ അംഗമായിരുന്നു. അണ്ണാമലൈ യൂണിവേഴ്സിറ്റിയുടെ സ്ഥാപകവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു പ്രവർത്തിച്ചു. [5]
ഭാരത നാട്യം പ്രഗല്ഭനായ ഇ.എം കൃഷ്ണയ്യർ, പുനരാരംഭിച്ച സംഗീത അക്കാദമി പ്രമുഖ ക്ലാസിക്കൽ ഇന്ത്യൻ നൃത്തവിദ്യാലയങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്. സത്യാമൂർത്തി ഈ നീക്കത്തെ പിന്തുണച്ചു. 1935 ലെ കോൺഗ്രസിന്റെ സുവർണ്ണജൂബിലി ആഘോഷങ്ങളിൽ അദ്ദേഹം ഖാദി, സ്വദേശി എക്സിബിഷനിൽ ഭാരതനാട്യം കലാരൂപങ്ങൾ സംഘടിപ്പിച്ചു. 1935 ഡിസംബറിൽ അക്കാദമിയുടെ ആഭിമുഖ്യത്തിൽ നടത്തിയ കോൺഫറൻസിൽ ""pristine place of honour".എന്ന് അഭിസംബോധന ചെയ്തുകൊണ്ട് അക്കാദമി പുന: സ്ഥാപിച്ചതിൽ അഭിനന്ദിച്ചു.
ആദ്യകാലങ്ങളിൽ അദ്ദേഹം ക്ലാസിക് നാടകത്തിലെ ഒരു നിർണ്ണായക നടനായിരുന്നെങ്കിലും, ചരിത്രപ്രധാനമായ ഒരു നാടകമായ മാനോഹരയിലെ ഒരു പ്രധാന കഥാപാത്രത്തെ അവതരിപ്പിക്കുകയായിരുന്നു. 1937 ലും 1938 ലും സത്യാമൂർത്തി സൗത്ത് ഇന്ത്യൻ ഫിലിം ചേമ്പറുകളുടെ പ്രസിഡന്റായി തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടു. 1939 -ൽ ബോംബെയിലെ അഖിലേന്ത് മോഷൻ പിക്ചർ കോൺഗ്രസ് അധ്യക്ഷനായി അദ്ദേഹം ക്ഷണിക്കപ്പെട്ടു. [6]
അറസ്റ്റും മരണവും
തിരുത്തുകമറ്റു പ്രധാന ഇന്ത്യൻ ദേശസ്നേഹികളെ പോലെ, സത്യാമൂർത്തിയെ ബ്രിട്ടീഷുകാർ അറസ്റ്റു ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. 1930 -ൽ അദ്ദേഹം മദ്രാസിലെ പാർത്ഥസാരഥി ക്ഷേത്രത്തിൽ ഇന്ത്യൻ പതാക ഉയർത്താൻ ശ്രമിച്ചു. [7] സ്വദേശി പ്രസ്ഥാനത്തിൽ സജീവമായി പങ്കെടുക്കുകയും ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യാ പ്രസ്ഥാനം ഉയർന്നുനിൽക്കുന്ന 'വ്യക്തിഗത സത്യാഗ്രഹം ' നടത്തിയതിൽ 1942- ൽ അറസ്റ്റു ചെയ്യപ്പെടുകയും ചെയ്തു. നാഗ്പൂരിലെ അമരാവതി ജയിലിലേക്ക് അദ്ദേഹത്തെ നാടുകടത്തുകയും ചെയ്തു. മദ്രാസിലെ ജനറൽ ആശുപത്രിയിൽ 1943 മാർച്ച് 28 ന് (1945 ഓഗസ്റ്റ് 15) 1947 ഓഗസ്റ്റ് 15-നു ഇന്ത്യയുടെ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന് നാലുവർഷം മുമ്പേ അദ്ദേഹം മരണത്തിനു കീഴടങ്ങി. അപൂർവമായ കഴിവുകളുള്ള ഒരു രാഷ്ട്രീയ പ്രവർത്തകനായിരുന്നു അദ്ദേഹം. മദ്രാസ് പ്രസിഡൻസിയിലെ ജനങ്ങൾക്ക് സ്വാതന്ത്ര്യവും നീതിയും കൊണ്ടുവന്നതിന് അദ്ദേഹത്തിന്റെ സഹപ്രവർത്തകരും മദ്രാസ് പ്രസിഡൻസിയിലെ ജനങ്ങളും ആത്മീയാചാര്യന്റെ വേർപാടിൽ അഗാധമായി ദുഃഖിച്ചു.. പ്രമുഖ മദ്രാസ് പത്രം ദ ഹിന്ദു " വിൽ ജനങ്ങളുടെ ട്രിബ്യൂൺ" എന്ന തലക്കെട്ടിൽ നൽകി. "അദ്ദേഹം ജനിച്ചത് സ്വാതന്ത്ര്യസമരസേനാനിയായിട്ടായിരുന്നു. എന്നും അതിൽ പറയുകയുണ്ടായി.
ചെന്നൈയിലെ ഒരു ബിസിനസ്സ് സ്കൂളിലെ ഗ്രേറ്റ് ലേക്സ് ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് മാനേജ്മെന്റിന്റെ സ്ഥാപകനും ഡീനും പ്രൊഫസർ വി.ബാലചന്ദ്രന്റെ അമ്മാവനുമാണ് സത്യമൂർത്തി. സത്യമൂർത്തിയുടെ മകൾ ലക്ഷ്മി കൃഷ്ണമൂർത്തി (1925-2009) മദ്രാസ് ലെജിസ്ലേറ്റീവ് കൗൺസിലിൽ സേവനം അനുഷ്ടിച്ച ഒരു പ്രമുഖ രാഷ്ട്രീയ പ്രവർത്തകയും എഴുത്തുകാരിയുമായിരുന്നു.
ബഹുമതികൾ
തിരുത്തുകസത്യമൂർത്തിയുടെ ജോലി അദ്ദേഹത്തെ ധീരർ എന്നു വിളിക്കാൻ കാരണമായി[8] . 1987 -ൽ ഇദ്ദേഹത്തെ അനുസ്മരിച്ച് ഒരു സ്റ്റാമ്പ് പുറത്തിറങ്ങി. [9] 2002 ഒക്ടോബർ 1-ന് എ.പി.ജെ. അബ്ദുൾ കലാം പാർലമെന്റ് ഹൗസിൽ അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രതിമ അനാച്ഛാദനം ചെയ്തു. [10][11]
അവലംബം
തിരുത്തുക- ↑ "The Hindu:Glimpses of a great leader's life,22 August 2006". Archived from the original on 2007-10-26. Retrieved 2018-08-17.
- ↑ "A born freedom-fighter and his close ties by Lakshmi Krishnamurti, The Hindu-125 Years Special Supplement, 13 September 2003" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2012-11-07. Retrieved 2018-08-17.
- ↑ Press Information Bureau - October 2004
- ↑ "Address of Tamil Nadu State Congress from Tamil Nadu State Congress website". Archived from the original on 2010-04-16. Retrieved 2018-08-17.
- ↑ "S. Satyamurti", Rajyasabha (on line).
- ↑ S. Sankaranarayanan, "S. Satyamurti, Patriot and Promoter of the Arts", Sruti (August 2013) pp. 34-5.
- ↑ "The Life and Times of Sathyamurthy, Independence Day 2007 special on chennaionline.com". Archived from the original on 2017-07-31. Retrieved 2018-08-17.
- ↑ "The Hindu - August 2010". Archived from the original on 2010-08-24. Retrieved 2018-08-17.
- ↑ Tamilnadu postal circle - stamps
- ↑ "President unveils statues of eminent leaders". The Hindu. 1 October 2002.
- ↑ "PARLIAMENT HOUSE ESTATE". Archived from the original on 2015-10-30. Retrieved 2018-08-17.
കൂടുതൽ വായനയ്ക്ക്
തിരുത്തുക- P. G. Sundararajan, The life of S. Satyamurti, New Delhi, South Asia (1988) ISBN 81-7003-090-0
- R. Parthasarathi, S. Satyamurti, New Delhi, Publications Division, Ministry of Information and Broadcasting, Govt. of India (1979).
- P. Ramamurti, ed., Mr. President Sir: parliamentary speeches of S. Satyamurti, Madras, Satyamurti Foundation, (c1988).
- Alice Thorner, Ideals, images, and real lives: women in literature and history, Sameeksha Trust (Bombay, India)